Tips bij rouwverwerking

Dé manier om te rouwen, bestaat niet. Rouwen is een persoonlijk proces. Er staat ook geen tijdsbestek voor.

Misschien zou je het liefste in je bed willen blijven liggen. Of misschien wil je juist vluchten in je werk of bezigheden om het verlies niet onder ogen te hoeven zien.

Probeer een balans te vinden tussen enerzijds toch een beetje te blijven doen in de buitenwereld, en anderzijds door ook tijd te nemen om stil te staan bij je gemis, je verdriet te uiten en te rouwen.

Voor veel mensen lucht het op als ze hun verhaal opschrijven en delen. Je kunt jouw verhaal delen op het rouwverwerking-lotgenotenforum op deze website.

Rouwen hoort bij het leven; iedereen maakt het wel eens mee.

Een belangrijk iemand uit je leven verloren, geen kinderen kunnen krijgen, moeten veranderen van job, ... het zijn allemaal momenten in ons leven die we een plaats dienen te geven.

Maak ruimte voor dat moment van plaats geven, maar maak ook ruimte om weer door te gaan.

Nog een kleine tip: draag het niet alleen.

Heb je last van de gevolgen van je verlies en rouw en kom je er zelf niet meer uit? Een relatietherapeut kan je dan verder helpen.

Voor de mensen die ik verloren heb, is er een bijzonder plekje in mijn huis. Een plekje met een foto en wat dierbare herinneringen en een kaarsje maakt het voor mij compleet.

Elke dag sta ik zo even voor deze plek en praat ik zachtjes met de persoon die niet meer met mij is. Het geeft me de ruimte om dat wat nog gezegd mag worden uit te spreken.

Ik heb daarna zelf de gewoonte om op mijn eigen manier een kort gebed uit te spreken en mijzelf en de ander al het goede te wensen, waar men ook is en wat er ook gebeurd is. Soms is dit moeilijk.

In dat geval vraag ik in mijn gebed om steun om te kunnen dragen wat er is.

Verliesverwerking doet ieder op zijn eigen manier.

Verlies en rouw is voor niemand geheel hetzelfde. Waar de 1 graag alleen is, wil de ander praten. Hier is niets mis mee maar het kan wel voor problemen zorgen als dit niet wordt geaccepteerd. Vergeet elkaar niet. Deel wat jij nodig hebt. Wees er voor elkaar. Durf je kwetsbaar op te stellen.

Een verlies hoeft niet te worden geparkeerd. Is niet perse na een jaar klaar. Een verlies draag je met je mee. Altijd. De heftigheid veranderd. Het plek geven is niet wegstoppen. Verwacht niet van iemand dat het na zoveel tijd wel klaar is en er niet meer over gesproken dient te worden.

Verlies mag er zijn en is een wezenlijk onderdeel van het leven!

Wat als je partner je vertrouwen diepgaand heeft geschonden. Hoe bouw je dan weer vertrouwen op?
Dat begint vaak bij boosheid toelaten om vervolgens het verdriet te voelen en te rouwen over het verlies. Verlies van het vertrouwen dat jullie zo mooi hadden opgebouwd. Het is belangrijk om niet in je eentje boos te zijn en te rouwen, maar om dit juist met je partner (die het verlies teweeg heeft gebracht) te delen. Vaak blijkt dan dat ook je partner lijdt en rouwt om het geschonden vertrouwen wat hij/zij teweeg heeft gebracht. Dit kan de start zijn van het herstel van vertrouwen.

Het verliezen van een partner is zeer pijnlijk en verandert je leven ingrijpend. Je ervaart pijn, verdriet, eenzaamheid. Maar ook je relaties met de mensen om je heen veranderen, moet je alles opeens helemaal alleen doen en alleen beslissen.

Vaak begrijpen de mensen om je heen je niet (helemaal). Wat vaak heel prettig is, is meedoen aan een lotgenotengroep. Hier vind je mensen die hetzelfde hebben meegemaakt als jij, die met een half woord je wél begrijpen. Je kunt elkaars verhaal horen, gevoelens delen en ook tips uitwisselen.

Liefdesfilosoof Jan Drost heeft pas een nieuw boek geschreven: als de liefde voorbij is.
Het is een persoonlijk en universeel verhaal over liefde. afscheid nemen en opnieuw beginnen.

Een echte aanrader voor mensen in de rouw na een verbroken relatie.

Heb je van dichtbij een overlijden meegemaakt en merk je dat dit invloed heeft op je relatie? Dat is niet raar, het gebeurt heel vaak.

Mensen verschillen in de manier waarop ze omgaan met moeilijke situaties in hun leven. Een overlijden van een naaste is een zeer ingrijpende gebeurtenis.

Het kan goed zijn dat je partner en jij daarop anders reageren. Je kan dan het gevoel hebben geen steun te hebben aan elkaar en je kunt kritisch zijn over de reactie van de ander.

Probeer te accepteren dat mensen verschillend rouwen en geef elkaar hier de ruimte voor.

Helaas kan ik het verhaal niet meer terug vinden, maar in mijn hoofd blijft het me bij. In een spiritueel verhaal las ik het advies om het grootste geluk te beleven en de grootste pijn te overleven eenzelfde mantra nodig is: "Ook dit gaat voorbij."

Ik vind dit een mooie zin. Deze zin heeft mij veel gebracht. Daarom deel ik deze zin.

Luister naar de ander zijn emoties.

Rouwen om je relatie

Als je je relatie verliest dan kan dit een enorm diep rouwproces op gang brengen. Of dit nu door een scheiding komt of door een overlijden, in beide gevallen heb je te maken met een rouwproces wat bestaat uit verschillende stadia en verwerkingsfasen.

Het is goed om te beseffen dat gevoelens van verdriet, angst, boosheid, lamgeslagen zijn, ontkenning, woede daar allemaal bij kunnen horen.

Praat er over zodat je niet in een depressie belandt. Vraag hulp als je er niet meer zelf uit kan komen.

Rouwen is hard werken. Emoties zijn vermoeiend. Laat dat je wat je voelt er zijn en deel het met anderen.

‘Verslaafd aan liefde’ werd geschreven door Jan Geurts.

Hij legt daarin uit dat we vaak signalen van de ander verkeerd uitleggen en ten nadele van onszelf of de relatie uitleggen

De moeite waard om te lezen.

Niemand rouwt op dezelfde manier. Soms kunnen partners elkaar niet meer vinden tijdens een rouwproces omdat de manieren van rouwen te ver uit elkaar liggen.

Probeer elkaar te begrijpen. Durf je kwetsbaar op te stellen naar elkaar. Vertel hoe het voor jou is en sta open voor hoe het voor de ander is. Probeer elkaar te vinden zonder over grenzen te gaan.

Een hulpmiddel om elkaar beter te begrijpen kan zijn het tekenen van een verlieslijn. Neem een vel papier en teken hierop ieder een lijn met pieken en dalen over hoe voor jou het proces verloopt. Soms voel je je beter, soms slechter, soms zit je in de doe modus en soms in de passieve modus.

Sterkte!

Tim Overdiek beschrijft in zijn boek 'Tranen van liefde' het rouwproces na het plotselinge overlijden van zijn vrouw, moeder van hun twee jonge kinderen.

 

Hij beschrijft de doffe pijn van de eerste momenten, het continue vallen en opstaan, de wanhoop die hem en zijn zoons vaak onverwacht overvalt.

 

Maar het boek kent ook vrolijke momenten, bijvoorbeeld als ze herinneringen ophalen aan hun vrouw en moeder. Een aanrader!

Denk niet dat 'het' overgaat. Dit zou misschien niet eens moeten... rouwen is een werkwoord waar je in het begin veel van ervaart, het knagen, het verdriet, het verlangen. Dan langzaam zachter wordt in de wetenschap dat het leven doorgaat en opgepakt moet worden.

 

Het wordt nog zachter met de tijd om opeens weer op te vlammen. Het is een vorm van gedenken.

Vaak hoor ik in mijn sessie's dat echtparen niet meer met elkaar kunnen verbinden.

Praat met elkaar wat je zo raakt van de ander en waar je je kwetsbaar voelt.

Probeer echt te luisteren naar elkaar zonder dat je gelijk gaat oordelen. Mijn tip is blijf met elkaar praten hoe moeilijk het soms ook is.

Soms heb je niet door dat je partner rouwt. Wat voor de een alleen maar een kleine verandering is, kan voor de ander al verlies zijn. En dan spelen emoties en aanpassen aan de nieuwe situatie altijd een rol.

Oordeel daarom nooit over hoe je partner reageert op verandering, maar reageer met begrip en geduld. Geef geen advies, maar vraag naar emoties, erken eenvoudig wat de ander voelt, ervaart.

Rouwverwerking door het verlies van een collega in werk

Bij rouwverwerking denken we vrij snel aan verlies van een partner door een echtscheiding of verlies van een partner of ouder of kind door de dood. Mijn tip gaat over rouwverwerking door het verlies van een directe collega.

1. Maak als team of als organisatie een 'boek' op een centrale plek waarin je allemaal jouw persoonlijk verhaal schrijft aan jouw collega die overleden is en aan de nabestaanden.

2. Betrek de directe familie van jouw collega er bij. Vertel wat je van plan bent en overhandig dat boek op enig moment aan de partner of aan de kinderen van jouw collega. Goud waard!

3. Bespreek met de directe familie of iemand van de collega's iets mag zeggen tijdens de uitvaart.

4. Werkgever; gun en geef collega's de ruimte en de tijd om de uitvaart mee te mogen maken en hun verdriet te delen met elkaar. Mooi voorbeeld van goed werkgeverschap!

Rouw door verlies van werk

Hij had een uitdagende en mooie baan, zette zich 200% in en boekte goede resultaten. En zoals in veel organisaties verloor hij, na zich vele jaren te hebben ingezet, zijn baan door een reorganisatie. Hij voelde zich zo thuis in zijn werk en daarom was het verdriet en de rouw des te groter.

Tips:

1. Geef ruimte voor en tijd aan je verdriet. Verdriet mag er zijn.

2. Gedwongen afscheid van werk is een rouwproces. Laat dit rouwproces ook toe.

3. Maak je plan. Kijk niet met wrok om maar breng je ervaring en talenten in kaart voor de toekomst.

4. Maak een concreet plan. Wat wil ik? Welke organisatie past bij mij? Wat is mijn volgende stap en hoe geef ik dat vorm?

5. Het verleden kan je niet veranderen maar je kan je verleden op een positieve manier wel verweven in je toekomst.

De fasen van rouw

Je geliefde verliezen, een toekomstdroom die vervliegt gaat vaak gepaard in meerdere fasen. Het is behulpzaam om je hiervan bewust te zijn.

De fasen, die voor het eerst beschreven zijn door Elizabeth Kübler-Ross, verlopen niet lineair. Sommige mensen slaan fasen over. Anderen blijven lang in één fase hangen of hernemen een eerdere fase. Ook verlieservaringen uit het verleden bepalen mee hoe iemand vandaag omgaat met rouw.

De fasen zijn:

Ontkenning: “Dit gebeurt niet bij mij.”

Ontkenning is een bewuste of onbewuste weigering om de realiteit onder ogen te zien. Het is een natuurlijke vorm van zelfbescherming. Het helpt om zelf te bepalen in welk tempo het verdriet wordt toegelaten. We laten niet meer binnen dan we aankunnen. Sommige mensen blijven echter opgesloten in deze fase.

Woede: “Waarom met mij?”

Als de waarheid tot iemand is doorgedrongen ontstaat er vaak boosheid. In deze periode is de rouwende meestal moeilijk te benaderen. Onder de woede ligt de pijn.

Marchanderen: ”Ik beloof een betere persoon te worden als...”

In deze fase probeert men te onderhandelen. Men belooft het één te doen als er iets anders tegenover staat. Men denkt bijvoorbeeld "Als ik vanaf nu heel aardig ben voor iedereen, dan kan ik vast mijn kinderen nog wel zien opgroeien". Veelal is de hoop (op herstel) een grote drijfveer.

Verdriet en depressie: ”Ik geef het op.”

Wanneer men de realiteit begint te accepteren komen gevoelens van verdriet, spijt, angst en onzekerheid naar boven. Vaak dienen ook verliezen uit het verleden zich weer aan. De rouwende is bijna niet meer te bereiken. Men kan behoefte hebben aan het steeds weer uiten van het verdriet. Op de bodem van het verdriet ligt vaak woede. Onderdrukte woede is vaak de oorzaak van een depressie.

Aanvaarding: “Ik ga verder met mijn leven.”

Als iemand voldoende tijd en vaak ook enige hulp heeft gehad om door de genoemde fasen te gaan begint men de realiteit te accepteren. Er komt berusting en men kan onthechten, loslaten. Loslaten is niet hetzelfde als vergeten. Het is het verlies een plaats geven in het leven en verder gaan.

Rouwen kent verschillende fases, deze zijn mooi omschreven door Elisabeth Kubler-Ross;

1- Shock
2- Marchanderen
3- Boos
4-Diep verdriet
5- Acceptatie

Ze verlopen niet altijd mooi in deze volgorde, maar vaak door elkaar heen.

Meer weten? Neem gerust contact op.

Dagboek.
Tijdens een rouwperiode kan het waardevol zijn om een dagboek bij te houden. Natuurlijk hoef je er niet iedere dag in te schrijven, maar op de momenten waarop je het voor jezelf belangrijk vindt om erbij stil te staan.

Later kun je het terug lezen en dan kan het je verbazen hoever je al uit het dal (op)geklommen bent en dat kan perspektief bieden op de momenten waarop je denkt; ''ik kom echt niet verder momenteel"
Dan lees je hoe sterk je bent dat je dat bereikt hebt.

Rouwen om een geliefde die nog leeft...

Volgens de methode van psychiater psychiater Elisabeth Kübler-Ross doorloop je daarbij 5 fasen, die allen van belang zijn voor een goede verwerking.

Ontkenning
Wanneer iemand het bericht krijgt dat de partner de relatie wil beëindigen, dan is ontkenning een natuurlijke zelfbescherming. We kunnen de werkelijkheid niet aan en denken dat het wel los zal lopen of dat de ander in de war is. Moeilijke gesprekken kunnen worden vermeden om zo gedoseerd de realiteit en het verdriet te laten binnenkomen. Dan gaan we op zoek naar de oorzaak, waarheid en eventuele schuldigen.

Boosheid
Na de ontkenning ontstaan er gevoelens van woede, jaloezie, ergernis en wraak. Dit kan samen gaan met schreeuwen, huilen en ruzies. De boosheid kan zich richten op de omgeving of op de "schuldige." Wraakgedachtes liggen hier op de loer...

Onderhandelen en vechten
Als ontkenning en boosheid niet helpen, dan kan vechten voor de ander ontstaan om zo de relatie te behouden. Er worden uitspraken gedaan die in de kern raken, zoals: "Ik ga nu echt veranderen" of "dat kunnen we de kinderen niet aan doen." Alles is gericht op hoop om de relatie te herstellen. In deze fase zitten stellen vaak in de dynamiek van loslaten en vasthouden. Stalken kan in deze fase ook voorkomen.

Depressie
Als ontkenning, boosheid en onderhandelen niets hebben opgeleverd om de relatie te herstellen, dan komt vaak de harde werkelijkheid binnen. Gevoelens van spijt, verdriet en onzekerheid spelen nu een grote rol. De persoon kan zich terug gaan trekken en blijft in het verdriet en voelt zich machteloos. In deze fase is het innemen van drank, drugs of medicatie een groot risico. Alles om het gevoel te verdoven. Dit werkt echter averechts voor de volgende fase, acceptatie en aanvaarding.

Acceptatie
De relatiebreuk of scheiding is een feit en het vasthouden hiervan ligt in het verleden. De hoop is vervlogen en het verdriet van het verlies van de geliefde is de nieuwe realiteit. Een fase van loslaten en richten op de toekomst ontstaat. Stap voor stap krijg je weer energie en het einde van het rouwproces nadert. Er is eventueel ruimte voor nieuwe contacten.

Stel dat je iemand tegenkomt, iemand op het oog hebt of misschien al verliefd bent, hoe pak je dat dan aan? En voel je je wel eens schuldig ten opzichte van je overleden partner?

Het zegt iets over de liefde die je nog steeds voelt voor hem of haar. Druk die gevoelens niet weg. Over de liefde, die van vroeger en die van nu. Gun jezelf deze nieuwe gevoelens en wees mild voor jezelf.

Erken dat de relatie met je overleden partner altijd een onderdeel van jou zal zijn. Geef het een plek in je hart. Praat erover, hang een mooie foto op, hij of zij mag er elke dag zijn. Sluit de relatie niet af, veel gezonder is het, de overleden persoon op een positieve manier ‘mee te nemen’ in het verdere leven. Hij of zij kan nog aanwezig zijn in gezamenlijke doelen die je voortaan alleen nastreeft.

Op deze manier zorg je ervoor dat je niet alle potentiële partners vergelijkt met je overleden partner. Je gaat niet op zoek naar een vervanging, maar maakt ruimte voor een hele nieuwe partner. Iemand die op een andere manier goed bij je past. En praat over deze nieuwe liefde met je familie en vrienden. Schaam je niet voor je verliefdheid, maar geniet er van en laat anderen weten dat het voor jou een positieve wending is. Hopelijk en waarschijnlijk gunt je omgeving je dit nieuwe geluk ten volle.

Alles wat je nog niet gezegd hebt aan een overleden dierbare kun je alsnog uiten. Door brieven aan diegene te schrijven en in de loop van de tijd alles te zeggen wat je nog graag had willen zeggen. Wanneer alles gezegd is kun je de brieven verbranden en daarmee je proces van uiten afronden.

Als je partner een rouwproces doorloopt, heeft dat veel impact op de relatie. Ook voor jou, als partner, kan de rouwperiode daardoor een moeilijke tijd zijn.
Niets lijkt diegene te interesseren: activiteiten, vrienden, uit gaan, seks, hobby's of vakantie... het wordt allemaal met hetzelfde gebrek aan enthousiasme ter kennisgeving aangenomen. Als partner vraag je je misschien wel eens af of jullie relatie nog wel belangrijk is voor de ander.
Die relatie zou wel eens juist nú extra belangrijk kunnen zijn voor je partner, ook al merk je daar weinig van.
Gelukkig ben je niet helemaal machteloos. Er zijn dingen die je kunt doen voor je rouwende partner. Je kunt de pijn van het verlies niet minder maken, maar wel sneller voorbij laten gaan. Moedig je partner maar aan actief met het verlies bezig te zijn. Ga er maar van uit dat alles bijdraagt aan de verwerking: praten (alsmaar weer opnieuw), spullen uitzoeken, huilen, lachen, rituelen, plaatsen bezoeken en vooral herinneringen ophalen.

Boeken tip
'Psychologie van een gebroken hart' van Akke-Jeanne Klerk.
Akke-Jeanne Klerk laat zien dat je dit pijnlijke proces kunt omzetten in persoonlijke groei.
Door de pijn ten volle te ervaren en te voelen, zet je de deur open naar een nieuwe vrijere manier van leven.
Een echte aanrader!

Rouwverwerking kost veel energie. Daarom is het heel belangrijk dat je toch goed voor jezelf blijft zorgen.

Neem de rust, die je nodig hebt en vraag om hulp als je merkt, dat je het even niet alleen aankan.

Frenk van der Linden heeft een mooi, indringend boek geschreven over de scheiding van zijn ouders en het omgaan met de rouw.
Het boek heet: "En altijd maar verlangen".
De liefdeoorlog van mijn ouders.

De relatie met je partner kan onder spanning komen te staan als gevolg van ongewenste kinderloosheid. Verschillende redenen kunnen hier aan ten grondslag liggen. De sex heeft misschien wel jaren in het teken gestaan van kinderen krijgen en had wellicht weinig meer te maken met spontaniteit of intimiteit. Er kan sprake zijn van schuld en schaamte vanwege onvruchtbaarheid bij 1 van de partners. Boosheid en verdriet kan vanwege het verlies van toekomstperspectief een rol gaan spelen.

Dit is een uitnodiging aan beide partners om vooral met elkaar in gesprek te gaan of te blijven om verschillende onderwerpen die wellicht onder de oppervlakte aanwezig zijn met elkaar bespreekbaar te maken of te houden.

Belangrijk is om je te realiseren dat onzichtbaar verlies en niet-erkende rouw kenmerkend is voor chronische rouw bij ongewenste kinderloosheid.
• Onzichtbaar verlies. Men verliest iets wat men nooit heeft gehad en
niemand heeft gekend. Het verlies is niet zichtbaar voor anderen;
• Niet-erkende rouw met als gevolg weinig tot geen sociale
ondersteuning, weinig tot geen afscheidsrituelen en beperkte
mogelijkheden om verdriet te uiten.

Rouw kan heel overrompelend zijn. Geef jezelf de tijd en ruimte aan al je gevoelens die er zijn. Vaak is het lastig om vorm te geven aan rouw. Een ritueel kan daarbij helpend zijn zoals een wandeling in de natuur, een muziekstuk die je dichter bij je gevoelens brengt of een gedicht dat verbindt. Zoek daarin je eigen vorm die passend is.

Rouwen is heel hard werken

Rouwen is liefde hebben voor jezelf.

Een man komt in mijn praktijk en het eerste wat hij zegt is dat hij geen prater is. Een half jaar geleden is hij zijn vader verloren door een medische fout bij een routine-operatie. Hij was heel close met zijn vader.
Sindsdien gaat het niet goed met hem. Hij kan er niet over praten met zijn vrouw, hij wil haar niet tot last zijn zegt hij.
Daarmee doet hij zichzelf te kort maar ook zijn vrouw. Daarmee wordt hun relatie uitgehold. Door zijn verdriet en boosheid met haar te delen kan hij zich gehoord voelen en kunnen ze hun relatie verdiepen.

Iedereen rouwt anders. De een heeft bijvoorbeeld behoefte om veel te praten, de ander zoekt vooral afleiding. Dat verschil maakt dat het soms heel lastig is om elkaar te (blijven) vinden in een rouwproces. Er zijn niet voor niks veel relaties die kapot gaan na een ingrijpend verlies.

Weet dat er mensen zijn die jullie hierbij kunnen helpen. Die met jullie in gesprek kunnen gaan over wat je ieder nodig hebt in je eigen rouwproces en hoe je elkaar ruimte kunt geven en toch in verbinding kunt blijven.

Voor cliënten met rouwproblematiek en hun naasten(of hulpverleners!):

"Helpen bij verlies en verdriet, een gids voor het gezin en de hulpverlener" geschreven door Manu Keirse.

Een van de lastigste dingen kan zijn om de pijn te (ver)dragen van de ander. Zien dat de ander verdrietig is, pijn heeft. Wat doet dit met jou? Soms kan dat zo intens binnenkomen dat jij in je verdedigingsmechanisme schiet. Dit kan irritatie geven, boosheid, vluchtgedrag, bevriezen, e.d.

En je partner mist dan juist jouw aandacht en troost. Maak dit bespreekbaar, leg uit dat je merkt dat je blokkeert, dat het je niet lukt om er voor de ander te zijn. Dit is niet raar, maar vraagt om aandacht voor jullie allebei. Wat je kunt doen voor je partner is de uitdaging aangaan om die blokkade op te lossen, zodat je er voor je partner kunt gaan zijn. Daarmee geef je al heel veel aan je partner.

Als je samen iemand verliest, allebei afscheid moet nemen van een geliefde, wil dat niet altijd zeggen dat je ook samen door het rouwproces kunt gaan. Je hebt ieder zo je eigen behoeften en timing om bezig te zijn met je verlies. In een periode van rouw is het al moeilijk om uit te vinden wat je zelf nodig hebt, laat staan dat je ook nog open kunt staan voor wat je partner nodig heeft. Juist in deze tij d is het o zo belangrijk om elkaar ruimte te geven en je eigen ruimte te nemen. Om in gesprek te blijven hierover, zodat je van elkaar weet en begrijpt dat er verschillen zijn in hoe jullie omgaan met het verlies en dat die verschillen er ook mogen zijn.

Vinden jullie het lastig om hierover in gesprek te gaan en wil je hierbij ondersteuning? Neem dan eens contact op met een relatietherapeut.

Wanneer je je partner hebt verloren, dan begint een rouwproces. Dat is hard werken, niet 'alleen maar verdriet hebben'. Want voor jou begint een heel ander leven. Een leven zonder partner. Dat betekent voor iedereen iets anders. Het hangt er namelijk van af hoe de relatie was, die je met je partner had.
Wat wel nieuw is, is dat je het nu zelf moet doen. Je toekomst opnieuw vormgeven. Niet meer "wij gaan later..." Dat moet veranderen in een zin die begint met "ik". Soms weet je na zoveel tijd samen niet meer precies wat jij wilt, wat jij nu wilt voor deze toekomst die er zo anders uitziet dan je had verwacht. En dat is dan het werk: Je mag jezelf opnieuw uitvinden. Opnieuw bedenken wat je wilt, in een tijd dat je fundamenten staan te schudden. Daar kun je best wat hulp bij gebruiken...

Soms is je partner niet meer degene op wie je viel dertig jaar geleden. Hij was bijvoorbeeld jouw rots in de branding, je keek tegen hem op. Jij was zelf onzeker nog en had moeite om je staande te houden in het leven.
Nu ben je aardig zelfstandig of noem je het autonoom en zie je eerder hoe hij op jou is gaan leunen.
Je bent je rots kwijt en dat doet pijn. Dat is een verlies. Ook al heb je hem niet meer zo hard nodig. Maak ruimte voor dit verlies en besef dat jij gegroeid bent en voor een nieuwe uitdaging staat!

De cirkel van verlies helpt je om het leven weer betekenis te geven.

Rouwen doe je niet alleen, maar met de mensen die jou nabij staan. Geef jezelf alle ruimte en laat je niet beklemmen door jezelf op te leggen dat het over moet zijn. Rouwen hoort bij het leven, het zegt je dat je veel om die ander hebt gegeven.

Als we verliezen meemaken in ons leven, tekenen die ons. Ze kunnen invloed hebben in hoe we naar de toekomst kijken en hoe we in relatie staan tot de mensen om ons heen. Soms zorgen eerdere verliezen ervoor, dat je het lastig vindt om je weer te hechten, bijvoorbeeld aan een nieuwe partner. Deze zou immers ook uit je leven kunnen verdwijnen. Hoe ga je hier mee om? Maak je dit bespreekbaar met je partner?
Het heeft hoe dan ook invloed op je relatie. Merk je dat het je relatie in de weg staat, neem dan contact op met een relatietherapeut. Het zou zonde zijn als je naast je verlies / verliezen ook nog je (nieuwe) partner dreigt te verliezen.

Als je vertrouwen beschadigd wordt dan lijkt het proces wat je doormaakt erg veel op een rouwproces. Ook hierin zitten de fases van ontkenning ('klopt het werkelijk wat ik hoor' of 'hoe heb ik dit niet kunnen zien'), boosheid (over het onrecht wat je is aangedaan), onderhandelen (feitelijk handelen met de informatie die je hebt en zakelijk omgaan met en het controleren van de ander), daarna volgt intens verdriet, onmacht, schuldgevoel (?) en van daaruit te komen naar een vorm van acceptatie. Ik heb op de puinhopen gestaan, ik heb puin geruimd en wie weet heb ik er ook nog wat nieuws door ontdekt en nu kan ik verder. Het kan een heftig proces zijn. Hulp bij nodig? Neem contact met me op!

Als je als weduwnaar / weduwe een nieuwe partner treft en met hem of haar weer gelukkig bent, kan juist op dat moment de rouw om je overleden partner weer de kop op steken. Dat begrijpen we zelf niet altijd. Hoe kan het, net nu je het geluk weer hebt gevonden, dat je verlies weer bovenkomt?
Juist bij het aangaan van een nieuwe relatie wordt je ook weer geconfronteerd met herinneringen aan hoe fijn het is met iemand samen te zijn, hoe fijn het was met je overleden partner. Dat zegt helemaal niks over je nieuwe relatie. Deze nieuwe relatie kan natuurlijk nooit de plek van je overleden partner innemen, dan kan nooit de bedoeling zijn.
Het is zo mooi als het naast elkaar kan bestaan. Dat je tegelijkertijd kunt rouwen om wat er niet meer is en kunt genieten van deze nieuwe relatie. Door dat samen aan te gaan en samen te bespreken, kan deze nieuwe relatie er alleen maar sterker door worden.
Geef elkaar de ruimte en zoek op tijd hulp als je er samen even niet uit komt.

Voor ingrijpende verlieservaringen zijn vaak geen woorden beschikbaar: elk verhaal dat hierover verteld kan worden schiet te kort. Bessel van der Kolk traumadeskundige bij uitstek, zegt dan ook dat een traumatische ervaring preverbaal is en geen woorden kent.. De verbeelding echter kan helpen om gebeurtenissen en ervaringen te ontvouwen. Poppetjestaal is een methodiek waarbij mensen met traumatische verlieservaringen deze ervaring weer aan kunnen kijken zonder het risico op hertraumatisering.

Heling gaat over het verbinden van drie delen, maar niet het uitsluiten van èèn van deze delen. Overlevingsdelen hebben ons gebracht waar we nu zijn en bevatten veel kwaliteiten. Als we de overlevingsdelen aandacht geven en beseffen dat het toen niet anders kon, kunnen ze een stapje terug doen en kosten ze minder energie. Wanneer de gezonde delen de kwaliteiten van de overlevingsdelen inzetten, kunnen ze een bron worden die de veerkracht vergroot.

Traumatische verliessituaties
Ook volwassenen kunnen bij ingrijpende en betekenisvolle verliezen tegen reacties bij zich zelf aanlopen die ze niet kunnen duiden. Ze lopen vast in hun werk, relatie of studie, en er ontstaan onverklaarbare lichamelijke, of psychische of gedragsproblemen. De link met het verlies wordt vaak niet gelegd, zeker niet als dit verlies langer geleden plaatsvond.

Manu Keirse, een bekende Vlaamse psycholoog heeft het over de 4 rouwtaken.
1: de werkelijkheid van het verlies onder ogen zien
2: De pijn van het verlies ervaren, en soms pauzes nemen om bij te tanken)
3. Aanpassen aan de wereld na verlies:
- Hoe het verlies je dagelijks leven verandert
- Hoe het verlies jouw zelfgevoel bepaalt.
- Hoe je geloof, je waarden, je toekomst en leven in vraag worden gesteld.
4. Herinner en weer leren genieten.

Deze taken zijn niet in tijd gekaderd. Het is jouw tijd en jouw proces.
Praat er over met mensen die je kunnen steunen zonder dat hun eigen verhaal meeloopt.

Als je een ingrijpende gebeurtenis hebt meegemaakt in het verleden, kun je deze voor je gevoel destijds goed verwerkt hebben. Waardoor deze misschien niet echt een rol speelde in je relatie. Soms is het zo dat oude verliezen getriggerd worden door een gebeurtenis in het hier-en-nu. En dan ineens is dat oude verlies wel aanwezig in je relatie. Hoe ga je daar samen mee om? Wil je dat het van jou blijft? Heb je hierin iets nodig van je partner?
Hoe dan ook, probeer met elkaar in gesprek te blijven, zodat het niet tussen jullie in komt te staan. En soms is het fijn als een relatietherapeut met jullie meekijkt om jullie daarbij te helpen.

Rouwverwerking; kan je verlies ooit verwerken? Je kunt wel leren leven met verlies. Ik geloof dat het helpend is om te vertellen over wie of wat je bent verloren, over de herinneringen, over de betekenis, over de gevolgen, over het doorleven met het verlies. Vertel maar!

De omgang met verlies geeft vaak extra spanning binnen de relatie. Zeker als de kwetsuren "verborgen" blijven. Chronische angst en woede zijn problematische nawerkingen bij verlies. Onze partner moet voor ons een veilige haven zijn en ook een oprechte getuige van onze pijn om te kunnen helen. Zoek bij de verwerking van je verlies een relatietherapeut zodat jullie via pijn een weg vinden naar kracht en een diepere beleving van verbondenheid.

Iedereen ervaart verlies op zijn eigen manier en gaat er op zijn eigen manier mee om. We noemen dat coping.

Je zogezegde copingmechanisme (ook wel overlevingsmechanisme) wordt in je jeugd al gevormd. En als je ouder bent gebruik je vaak nog steeds onbewust hetzelfde mechanisme. Dat kan echter in je relatie problemen geven.

Als je bijvoorbeeld een verlies hebt meegemaakt dan kan je coping zijn dan je stil wordt, je terugtrekt en afstand neemt. Dit gebeurt automatisch. Daar reageert je partner op. Misschien ook wel door afstand te nemen of niet meer te vragen hoe het met je gaat. En dat geeft jouw mogelijk het gevoel dat je partner geen interesse hebt. Dat je er alleen voor staat.

Belangrijk is dus dat je alert bent op je eigen mechanismen. Dat je bij jezelf nagaat wat je doet en wat mogelijk de reactie van je partner is. En als je dat weet heb je een keuze. Een keuze om het anders te doen en daarmee de steun en de zorg te krijgen die je eigenlijk graag van je partner wenst.

Wanneer de beslissing valt om uit elkaar te gaan, dan zou je denken dat je beiden het rouwproces in gaat.
Vaak ligt dat toch anders. De een kan al een heel eind verder in het rouwproces zijn. Dat kan doordat diegene al veel langer aan scheiden denkt en al door de eerste stadia heen is.
Ben jij nog in het eerste stadium van verwarring en begrijp je niet dat je (ex)partner al over een toekomst (laatste stadium van rouw) zonder jou nadenkt? Besef dan dat jullie in twee verschillende fases van de rouw verkeren en elkaar daarin wellicht niet kunnen (h)erkennen.

Hoe heb jij geleerd om te gaan met relaties in je leven? Heb je ooit geleerd hoe relaties werken? Wat dat van je vraagt en wat je beter wel of niet kunt doen?
Vaak is het zo dat we dat helemaal niet leren. Niet op school in ieder geval. Hooguit krijgen we thuis een voorbeeld van hoe onze ouders dat doen. En dat is niet altijd het juiste voorbeeld.
Gelukkig kun je altijd nog leren, als je daar voor open staat. Als jij merkt dat je relatie niet lekker loopt, wees dan bereid om naar jullie relatie en naar jezelf te kijken om te ontdekken wat je anders zou kunnen doen.

Afscheid nemen van een relatie, kan een intens rouwproces zijn. Waar je door alle fases heengaat: boosheid, verdriet, onderhandelen (als ik/hij/zij nou zo doet, is er dan nog wel hoop) en uiteindelijk acceptatie.

Deze fases lopen door elkaar heen, en kunnen met gemak 1 tot 2 jaar duren. Logisch, als iemand zo in je hart heeft gezeten, dan kost dat veel tijd.
Neem daar voor alle tijd; en ga het rouwproces ook 'actief' aan door er over te praten, schrijven, iets creatiefs mee te doen. Een ritueel, zoals bijvoorbeeld een dankbaarheidsbrief schrijven, kan helpend zijn om de relatie ook echt los te laten. Sterkte!

Iedereen is anders en rouwt anders. Dat is in z'n algemeenheid prima om te onderschrijven. Maar als je er in je eigen relatie tegenaan loopt dat de ander je niet aanvoelt, niet begrijpt of hele andere behoeftes heeft (zoals er wel of niet veel over praten), is dat lastiger. Het is dan belangrijk dit met elkaar te benoemen, er misschien eens om te lachen en dat ook als uitgangspunt te nemen.. Dat kan dus betekenen dat degene die er wel veel over wil praten dat meer met vriend(inn)en doet dan met de partner. Terwijl je elkaar wel steeds weer opzoekt om het op een manier te delen die bij beiden past.

Zodra één van beide partners verliezen heeft in zijn leven en daardoor in een rouwproces terecht komt betekent dit dat het verlies onderdeel van jullie relatie is. Dus dat jullie beiden op jullie eigen manier door een rouwproces gaan, maar dat er ook ergens die verbinding moet komen tussen die beide rouwprocessen. Dit is lastig als je niet de ruimte hebt voor de ander. Ga dan naar een relatietherapeut die dit kan begeleiden.

In een relatie ontstaan er altijd bepaalde patronen. Bijvoorbeeld hoe jullie omgaan met alledaagse gebeurtenissen, of jullie met elkaar praten over emoties of dat jullie de problemen liever zelf oplossen. Bijvoorbeeld om de ander te ontlasten. Op het moment dat jullie een ingrijpend verlies meemaken, zullen deze patronen versterkt worden. Omdat je zelf in een rouwproces zit, is het extra lastig af te stemmen op de ander. Als jullie gewend zijn problemen zoveel mogelijk zelf op te lossen, is het risico groot dat jullie de verbinding met elkaar verliezen. Mogelijk met een relatiebreuk tot gevolg. Wees hier alert op en voorkom dat je na het eerste ingrijpende verlies ook nog je relatie verliest. Probeer in contact te blijven met elkaar door regelmatig te checken hoe het met de ander gaat. Luister vooral, je hoeft geen oplossingen te zoeken. Lukt het samen niet om de patronen te doorbreken, zoek dan op tijd hulp bijvoorbeeld bij een relatietherapeut met kennis over rouw en verlies.

Er zijn meerdere factoren van invloed op het verloop van een rouwproces. Bijvoorbeeld de manier waarop je geleerd hebt om te gaan met verlies of verdriet. Zoek je het liefste afleiding of mag het gevoel er zijn? Kun je erover praten met anderen of vind je dat juist lastig? Zeg je tegen jezelf: "Kom op, je moet toch door" en "Je moet het toch alleen doen" of laat je andere mensen toe voor steun? Mag je vertragen?
Er is geen goed of fout al kan de ene manier wat meer ruimte geven dan de andere. Het is goed om oog te hebben voor de manier waarop jij geleerd hebt om te gaan met verdriet of verlies en om te ervaren of deze manier helpend is of niet voor het vormgeven van jouw rouwproces.
Binnen een relatie vraagt dit om extra afstemming en aandacht voor elkaar. Onderzoeken hoe jullie elkaar tot steun kunnen zijn met ruimte voor ieders eigenheid.

Verdriet, boosheid, pijn: we rennen het liefst weg voor onplezierige emoties of we reageren ze af op anderen. Terwijl ze zoveel waardevolle lessen bevatten. Leer beter omgaan met pijnlijke emoties met het 'rising strong-stappenplan 'van de Amerikaanse hoogleraar en auteur Brené Brown.

Omgaan met pijnlijke emoties in 6 stappen

Stap 1: Jezelf rekenschap geven
Emotionele reacties herkennen is vaak het belangrijkste wat mensen onder de knie moeten krijgen als ze willen leren omgaan met pijnlijke emoties. Neem daarom nu eerst een recente lastige situatie in gedachten en haal je die weer even scherp voor de geest.

Wanneer besefte je dat je onderuit was gegaan? Dat je iets voelde – boosheid, gekwetstheid, angst, verdriet, ook al wist je misschien nog niet precies welke emotie opspeelde?

Stap 2: Herkende je een van deze reacties:
Je lichaam reageerde. Met een knoop in de maag, een verhoogde hartslag, blozende wangen of het gevoel te verstijven.
Gedachten begonnen als een dolle over elkaar heen te buitelen.
Je herhaalde het gebeurde keer op keer in slow-motion.
Je verloor je zelfbeheersing: je stond ineens te schreeuwen tegen de kinderen of begon druk een beschuldigende e-mail naar een collega te typen.
Of een andere reactie, namelijk:

Ik voelde me… (bijvoorbeeld: teleurgesteld, berouwvol, pissig, gekwetst, kwaad, gebroken, verward, bang, bezorgd)
Ik ervoer… (bijvoorbeeld: veel pijn, kwetsbaarheid, schaamte, gêne, het gevoel overspoeld te zijn

Misschien heb je al een idee van wat je voelde; zo niet, ga dan gewoon verder naar de volgende stap.

Stap 3: Maak een ‘shitterige eerste versie’

De volgende stap van beter omgaan met emoties is het schrijven van een een kort, ongecensureerd verslag (‘shitty first draft’) van wat er in je omging op dat moment.

Brené Brown zegt daar over ‘Probeer niet netjes of samenhangend te zijn. Laat even niet die rationele volwassene aan het woord, maar gewoon dat stampvoetende, zelfgenoegzame, verwarde of lamgeslagen kind.’

Zorg dat er binnen het kwartier iets korts staat achter deze punten:

Mijn gevoelens:…
Mijn lichaam:…
Mijn gedachten: …
Mijn overtuigingen: …
Mijn gedrag: …
Het verhaal dat ik mezelf vertel is …

Belangrijk bij stap 3:
Niet filteren, polijsten, piekeren. Geef jezelf toestemming om op te schrijven wat er in je opkomt.
Tolereer onzekerheid. Zie je jezelf dingen opschrijven die je zelf niet begrijpt? Zet er voor nu dan gewoon even een vraagteken bij, of noteer in de kantlijn ‘Wat gebeurde hier nou?’, maar schrijf vooral verder.
Hou je niet in. Als je je zorgen begint te maken over wat mensen zullen denken als ze dit lezen, zit je op het goede pad.

Stap 4: Analyseer: wat gebeurt er en waarom?

Waarom ben ik vandaag zo hard voor iedereen om me heen? Wat maakt me zo kwaad? Hoe kwam ik tot het punt dat ik zin kreeg om tegen die muur te rammen? Waarom voel ik me zo overweldigd door dat gesprek op mijn werk? Wat gebeurt er daar in die knoop in mijn maag?

Bijvoorbeeld: je gezicht wordt rood en de hitte jaagt door je borst bij het nieuws dat een collega de leiding krijgt over een nieuw project. De bedoeling van het rising strong-proces is dan ook herkennen dat je een emotionele reactie vertoont en nieuwsgierig wordt: waarom gebeurt dat?

Stap 5: Een reality-check

Uit de voorgaande stappen is naar voren gekomen wat het verhaal is dat je jezelf vertelt. Om te onderzoeken wat waar is van dat verhaal en wat niet, beantwoord je de volgende vragen:

Wat moet ik nog meer weten over de situatie om te onderzoeken hoe het er werkelijk voor staat?
Wat moet ik nog meer weten over de personen die hier een rol in spelen?
Wat moet ik leren over mezelf?

In stap 5 is het zaak om dat te gaan checken: wat is een vaststaand feit en wat maak ik ervan?’

Stap 6: Welke belangrijke les kan ik hieruit trekken?
En wat ga ik daar mee doen?... om mijn beleving te sturen naar iets waar ik wel iets mee kan

Teleurgesteld in je omgeving
In mijn praktijk zie ik dat rouw veel invloed heeft op de relaties om ons heen. Vaak zijn we ons daar in eerste instantie niet van bewust maar op een gegeven moment valt het op. Soms in de vorm van teleurstelling als je meer contact of steun had verwacht gezien de goede relatie die je eerst samen had. Andere relaties verdiepen zich juist en ontvang je steun uit onverwachte hoek.

Rouw of verlies staat niet op zichzelf maar verandert ook relaties en verbindingen. Bijvoorbeeld doordat jouw behoeftes zijn veranderd. De een zal hier gemakkelijker in mee kunnen bewegen, de ander minder. Probeer of het lukt om de ander te vertellen wat je nodig hebt of wat je behoefte is. Soms lukt het dan om de verbinding te behouden. Helaas is het ook zo dat je soms moet accepteren dat relaties verloren gaan. Hoe verdrietig dat ook is.

We ervaren verlies meestal als negatief en daarmee ervaren we ook rouwen vaak als negatief. Je moet er zo snel mogelijk vanaf komen. Of misschien met rouw 'er doorheen gaan'. Maar op die wijze ontkennen we het leven wat altijd winnen en verliezen in zich draagt. Rouwen is een gezond proces. Alleen de weg gaat door veel negatieve emoties: eenzaamheid, doelloosheid, zinloosheid, wanhoop, verdriet, etc. De term 'rouwverwerking' veronderstelt dat je er op een gegeven moment 'doorheen' bent. Maar is dat zo? Wonden genezen niet, meestal worden ze gewoon ouder. En dat betekent dat ze zo maar weer kunnen opduiken. Misschien is het daarom beter om te spreken van 'verweven'. Het verlies dat je hebt geleden moet verweven worden in je leven verder, daarmee is het niet 'verwerkt' en afgedaan. Het gaat meer naar de achtergrond. En soms komt het dan zo maar weer naar voren. Dat is doodgewoon. En daar is niets mis mee.

Verwachtingen die je van jezelf hebt, die komen ook naar voren in jouw rouwproces. Als je bijvoorbeeld iemand bent die hoge eisen aan zichzelf stelt dan vind je het waarschijnlijk ook lastig om ruimte te maken voor jouw rouw en alles waar daarbij komt kijken. Jouw kwetsbaarheid, verminderde belastbaarheid, minder energie hebben, minder zin in sociale contacten. Rouw heeft invloed op jouw rollen als partner, ouder, collega, vriend(in) etc. Het is lastig om door te gaan op de manier van voor het ingrijpende verlies maar als je dit wel van jezelf verwacht kost dat vaak enorm veel energie. Energie die je niet hebt als je in een rouwproces zit.

Hopelijk lukt het om jezelf de ruimte te geven die je nodig hebt om te rouwen om het verlies zonder dat je daarnaast allerlei verwachtingen van jezelf hebt die je onmogelijk waar kan maken.

Rouwen doe je niet alleen.
Als jij in rouw bent, dan heeft dat veel effect op jouw relatie met de mensen om je heen. Je kunt misschien minder van hen hebben, of juist veel teveel. Alles wat er gebeurt komt onder een vergrootglas, omdat je nou eenmaal gevoeliger bent dan anders. Dus wat mensen wel of niet doen, wat mensen wel of niet zeggen, alles komt harder binnen.
Lukt het jou om op een goede manier aan te geven wat je nodig hebt? Dan blijft de relatie met de mensen om je heen wel goed. Als dat even niet zo goed lukt, aarzel dan niet om hulp te zoeken, zodat je naast je verlies niet ook nog de mensen om je heen verliest.

Als je met elkaar in relatietherapie gaat, weet dan dat het hard werken is. Je relatietherapeut kan jullie begeleiden in het verkrijgen van inzichten (waardoor is e.e.a. ontstaan, welke patronen zitten er, waarom doe je wat je doet) en kan handvatten geven hoe je daarmee aan de slag kunt.
Maar het echte werk zul je zelf moeten doen. Thuis. Samen. In je relatie. Daar zul je aan het werk moeten gaan met de opgedane inzichten. Ander gedrag aanleren waar je denkt zelf wat anders te kunnen doen. Elkaar steunen en coachen in dit leerproces. Openstaan om samen te leren.
Dan kunnen er hele mooie dingen gebeuren en kunnen jullie je relatie 'upgraden' naar een 2.0 versie.

Er zijn klassieke plaatjes waarbij je rouw 'verwerkt'. Ik geloof daar niet in. Sowieso niet in 'verwerken'. Afval verwerk je, dan is het weg. Rouw om verlies kan naar de achtergrond gaan maar kan ook zo maar weer opduiken. Is het dan niet verwerkt? De vraag is fout. Je verwerkt een verlies niet, je probeert het te verweven in je leven, of zelfs dat niet. Omdat je leven op een gegeven moment weer doorgaat wordt het verlies een deel van je leven met het verlies. Dat is verweven. Dat is geen recht lijn naar een einddoel, dat is steeds weer opnieuw je verhouden tot wat was, wat niet meer is en wat het heden je nu brengt.

Kan dat samengaan? Weer verliefd worden op iemand anders, terwijl je nog rouwt om je overleden partner?
Ik denk van wel. Je rouw is echt niet ineens over en houdt je waarschijnlijk nog jaren bezig. Tegelijkertijd ga je door met je leven en kom je iemand tegen die gevoelens bij je losmaakt. Het is soms wel ingewikkeld voor beide partijen, omdat de rouw aangewakkerd kan worden door de leuke nieuwe dingen die je met je nieuwe partner doet, maar niet meer kunt doen met je overleden geliefde. Dit kan onzekerheid teweegbrengen over de nieuwe relatie.

Als de rouw een plek mag hebben in je nieuwe relatie, kan het heel prima samengaan. Dan kan de nieuwe liefde de pijn en het verdriet verzachten en kan de nieuwe relatie ook de aandacht krijgen die deze nodig heeft.

Boosheid en verdriet zijn beide emoties die we vaak lastig vinden. Bij verdriet moet je het vaak uithouden, je kunt het niet altijd wegnemen of troosten. Boosheid raakt ons op een andere manier.
Vaak zit onder boosheid ook verdriet. En dat is voor de ander, die de boosheid over zich heen krijgt, niet altijd duidelijk.
Probeer erachter te komen wat er daadwerkelijk aan de hand is als er wat speelt. Om te achterhalen of iemand echt boos is (wat natuurlijk ook kan) of juist heel verdrietig. Als je begrijpt wat er aan de hand is, kun je beter reageren.

Deze tip gaat over alle belangrijke relaties in je leven. Ik heb deze tip bij rouw ingeleverd, maar deze tip kan ook bij liefde staan.

Ik kreeg deze tip van een collega, toen ik net had gehoord dat mijn vader binnenkort zou komen te overlijden. Hij had onderstaande woorden op een kaartje geschreven, en schoof deze naar me toe. En wat een troost gaven ze me.

Je wordt geboren om te leven
en dat moet je zelf doen
Houd van je geliefden alsof morgen niet bestaat
want in feite bestaat morgen niet

Een intens rouwproces kan dezelfde klachten geven als een depressie of burn-out. Denk dan bijvoorbeeld aan extreme vermoeidheid, geheugenproblemen, concentratieproblemen, slaapproblemen, verandering in eetpatroon, moeite met meerdere dingen tegelijk oppakken, gebrek aan overzicht, geen zin om iets te ondernemen.
Het grote verschil is dat rouw ontstaat na het verlies van iets of iemand die je dierbaar is. Daarmee is het een hele normale reactie en geen ziektebeeld. Het vraagt daarom ook niet om diagnostiek of behandeling maar juist om het normaliseren van dat wat je voelt en ervaart. Rouwtherapie kan hierbij helpen.

Zoek een therapeut die jou kan begeleiding middels een rouwopstelling. Het geeft inzicht en houvast waardoor je weer een stapje verder komt.