Tips bij samengestelde gezinnen

In een nieuw samengesteld gezin kunnen er allerlei emoties opspelen waar je van tevoren wellicht nooit over nagedacht hebt. De emotionele banden zijn anders dan die in een gezin waar beide ouders de biologische ouders zijn en dit kan voor uitdagingen zorgen. Zeker als je je hier niet van bewust bent.

Stel je bijvoorbeeld voor dat jij en jouw partner een gesprek hebben. Je hebt iets moois op jouw werk meegemaakt en bent hier trots over aan het vertellen tegen jouw partner. Vervolgens komt jullie kind binnen met duidelijk een betraand gezicht. Jouw partner draait zich direct weg en zakt door de knieën om jullie kind te troosten. Ook jij voelt dezelfde zorg en richt ook jij je op het kind.
Stel je nu dezelfde situatie eens voor. Alleen ditmaal is het niet jullie kind, maar het kind van jouw partner. De kans is aanwezig dat je je niet zorgzaam voelt, maar juist afgewezen. Jij was iets aan het vertellen en ineens draait jouw partner van je af en sta je daar.
Als jullie je hier niet van bewust zijn kan zo iets kleins een grote impact hebben op jullie relatie.

Wees je ervan bewust dat d verhoudingen anders zijn en dat daar dus ook andere emoties bij horen. Schaam je er niet voor en deel ze. Eventueel kan een relatietherapeut jou daar bij helpen.

Als je een samengesteld gezin hebt, dan spelen er allerlei loyaliteiten, partners, kinderen van jezelf, stiefkinderen, de andere biologische ouder.

Heb begrip voor elkaar dat er loyaliteiten zijn. Wees daar ontspannen in. Zie het niet als afwijzing, maar zie het als mogelijkheid om van meerdere mensen tegelijk te houden.
Ieder mag zijn eigen verhaal hebben, het samen gevoel zit in de verbinding, niet op het niveau van 'gelijk' hebben/ dezelfde zienswijze. Wees vriendelijk over de andere ouder, spreek over gedrag en niet over zij/hij is....Spreek dan over hij/zij doet...Kinderen zijn namelijk 50% deel van de één en 50% deel van de ander.
En het zal helpen in de band met jou, als jij daar begrip voor hebt.

Om een samengesteld gezin te laten slagen is het belangrijk dat alle ouders van de kinderen plek hebben. Dat hoeft niet te betekenen dat jullie de deur bij elkaar platlopen maar wel dat er met respect over iedereen gesproken en gedacht wordt.

Sommige kinderen maken meerdere scheidingen mee. Nadat men na de scheiding van de ouders een samengesteld gezin heeft gevormd, kan ook daarna weer een scheiding plaatsvinden. Soms zijn ze blij van hun stiefouder af te zijn, maar soms ook voelen zij zich schuldig, omdat hun moeder nu weer alleen is. Vaak denken zij dat het hún schuld is, dat het niet goed ging. En wat ook heel vaak voorkomt: dat de nieuwe stiefouder een belangrijke rol is gaan spelen in het leven van een kind. Het kind is gehecht geraakt aan de stiefouder/bonusouder en wil hem (of haar) niet kwijt. Weer een verlies van een belangrijk iemand. Want kinderen hechten zich ook aan de stief/bonusouder.

Bij ruzies verandert alles
Als er ruzie ontstaat, of het kind gaat op zoek naar de eigen afwezige ouder dan kan de stiefouder zich afgewezen en misschien zelfs bedonderd voelen. Hij heeft vaak zoveel geïnvesteerd in zo’n kind, verwacht misschien zelfs dankbaarheid i.p.v. gedoe. Een natuurlijke ouder investeert vanzelfsprekend, maar voor een stief/bonusouder is dat niet vanzelfsprekend! Want het is niet zijn/haar kind. De natuurlijke ouder die het kind misschien ook ondankbaar vindt en boos wordt, blijft ondanks alles toch van het kind houden. Voor een stiefouder is dat erg ingewikkeld. Dit kan dus ook weer leiden tot conflicten in de relatie.

Na het samengesteld gezin toch contact met de “stiefouder”
Soms willen kinderen na uiteenvallen van het samengesteld gezin toch het contact behouden met hun stiefouder, aangezien die zo lang nog deel heeft uitgemaakt van hun jonge leven. Deze stiefouder heeft dan vaak wel een ouderrol vervuld in het verleden maar wordt een soort extra vertrouweling voor het kind.

Het kan ook andersom zijn
Kinderen kunnen gehecht zijn aan de stiefouder, maar andersom kan het ook zijn. Ik ken iemand die meerdere jaren een rol speelde in een samengesteld gezin als “vervangende vader” en zeer goed met de kinderen overweg kon. Heel lang heeft hij na de scheiding nog gehoopt dat deze kinderen eens iets van zich zouden laten horen.

lees vooraf ook het vorige artikel over samengestelde gezinnen : invloed van de natuurlijke moeder (zie op de site bij artikelen)

In het bovenstaande artikel schreef ik over een dochter die uit medelijden koos voor haar moeder. Kinderen kiezen in zo’n geval vaker op deze manier. En inderdaad zijn sommige moeders (overigens ook sommige vaders) ter kwader trouw en is het pure manipulatie en egoïsme. Maar soms is het ook iets heel anders, waardoor men niet kán.

Het wordt de andere ouder vaak zeer kwalijk genomen als hij/zij in haar houding negatief is over de scheiding en de ex-partner (en evt. diens nieuwe partner). Het is ook echt niet goed voor kinderen, en je mag zoiets zeker nooit BEWUST doen. Maar als je je als verlaten ouder nu eenmaal ellendig vóelt???

In dit geval diende moeder geholpen te worden om weer echt móeder te kunnen zijn en daarmee het belang van het kind voorop te stellen. Kritiek zorgt vaak voor nog meer verbittering. Zo iemand heeft begrip nodig, maar ook een spiegel waarbij men aangemoedigd wordt om het leven in eigen hand te nemen. Verdriet hebben mag, maar verbittering maakt haar eigen leven en dat van haar kind kapot.

Verbittering is vastgezet verdriet. Het verdriet moet weer stromen, men dient te leren rouwen over datgene wat niet meer terug zal komen. Pas daarna komt er ruimte voor een nieuw leven met perspectief. Daar wordt iederéén gelukkiger van.

In dit geval kon ik moeder met enkele gesprekken helpen om eerst boos te zijn om het onrecht wat haar was aangedaan, en daarna inderdaad te rouwen en te huilen. De dochter liet mij zeer opgelucht weten dat ze merkte dat moeder haar leven weer invulling gaf, en dat ze ook niet meer zeurde over vader. Daardoor kon ze ook meer genieten van het contact met haar moeder.
Eind goed…. Al goed.

Een samengesteld gezin brengt veel liefde, maar ook veel energie samen.
Iedereen draagt zijn eigen geschiedenis, verwachtingen, pijnpunten en manieren van omgaan met elkaar. Dat maakt het rijk, maar soms ook verwarrend. Grenzen kunnen dan onduidelijk aanvoelen vooral als er oude emoties, loyaliteiten of onuitgesproken spanningen meespelen.

In zo’n gezin lopen de energetische lijnen soms door elkaar.
Je voelt misschien emoties die niet van jou zijn, probeert de sfeer goed te houden, of voelt de spanning van een kind, ex-partner of stiefouder. Zonder dat je het doorhebt, raak je dan energetisch “verstrikt”: je draagt meer dan van jou is.

Grenzen trekken op energetisch niveau betekent niet dat je afstand neemt van liefde het betekent dat je leert voelen: wat is van mij, en wat niet?
Het gaat om het herstellen van je eigen energieveld, zodat je aanwezig kunt zijn vanuit rust en helderheid, in plaats van uit spanning of schuldgevoel.

Oefening: energetische lijnen zuiveren en herstellen

Doe deze oefening wanneer je voelt dat de dynamiek in het gezin zwaar of verwarrend aanvoelt.

Zoek een rustige plek. Ga zitten of staan met beide voeten stevig op de grond. Adem een paar keer diep in en uit.

Voel je eigen energie.
Stel je voor dat er een zacht, warm licht in het midden van je borst brandt jouw eigen kernenergie. Het voelt als ‘thuis’.

Breng bewustwording.
Denk rustig aan de gezinsleden, één voor één. Voel bij ieder:

Ligt er iets op mijn schouders dat eigenlijk niet van mij is?

Probeer ik iets op te lossen, te dragen of te verzachten wat niet de mijne is?

Je hoeft geen oordeel te hebben, alleen op te merken.

Visualiseer energetische lijnen.
Stel je voor dat er dunne, lichte lijnen lopen tussen jou en de ander uitwisseling van energie.

Waar voelt het zwaar of troebel?

Waar voelt het juist warm en open?

Herstel je grenzen.
Stel je voor dat jij in een zachte, heldere bol van licht staat jouw energieveld.
Vanuit respect zeg je innerlijk:
“Wat van mij is, blijft bij mij. Wat van jou is, geef ik met liefde aan jou terug.”
Visualiseer dat de lijnen die te zwaar of troebel voelen, zich zachtjes losmaken of lichter worden.

Aarden.
Voel je voeten weer stevig op de grond. Stel je voor dat er wortels de aarde in groeien. Adem diep uit en laat spanning wegstromen.
Je hoeft niets te ‘fixen’. Alleen te zijn in jouw energie, in jouw ruimte.

Grenzen trekken is geen muur bouwen, maar een vorm van zelfzorg.
Wanneer jij stevig in je eigen energie staat, ontstaat er rust in de dynamiek.
Vanuit die rust kun je verbinden met de ander zonder jezelf te verliezen — en dat is de basis waarop elk samengesteld gezin kan groeien: niet door controle, maar door aanwezigheid.

Meestal reageer ik direct op een kritisch geluid als mijn artikeltjes verkeerd begrepen worden (bv op Facebook). Onlangs gebeurde dat. Vaak heeft men al verschillende jaren conflicten (bv. over bepaald gedrag van de kinderen) en slaag ik erin om in het eerste gesprek al de vinger op de zere plek te leggen. De kritische schrijver geloofde het niet. Maar ik weet meestal direct waar de oplossing zit. Ik zou het niet durven zeggen als het niet wáár was.

Fouten worden vaak in het begin gemaakt en worden steeds meer een vast patroon. Soms is men geneigd om irritaties op te sparen tot ongekende hoogtes en maakt men dingen dus niet bespreekbaar. Of men komt steeds weer in dezelfde discussies terecht.

Ik had in dit stukje ook over kortdurende hulpverlening geschreven en toen antwoordde iemand daarop met “sorry maar ik kan je niet meer serieus nemen…in één gesprek alles repareren…. Tss!!
Maar dat laatste klopt ook niet. Het repareren moet thuis gebeuren, daar heeft men mij niet bij nodig. Het gaat erom dat ze weten wat er fout is gegaan. Niemand is schuldig, iedereen heeft een aandeel. Soms is één gesprek voldoende, meestal zijn er twee of drie gesprekken nodig. Het is zelden een langdurig traject. Ik geef voorbeelden hoe men de fouten kan herstellen.

En ik bekijk altijd of de oplossing die ik voorsta ook bij deze mensen past. Want er is nl.geen standaardoplossing die voor alles en iedereen werkt. Ik heb dus ook graag tegenspraak in een gesprek, daar worden de oplossingen alleen maar beter van. Natuurlijk is het prima om kritisch te zijn, ook tegenspraak in een reactie op een stukje is prima, maar ik zou het fijn vinden als men dan ook nog even naar mijn reactie zou willen kijken.

Het vormen en onderhouden van een samengesteld gezin vraagt veel van de betrokkenen. Het is belangrijk om dan ook bewust tijd aan de relatie te besteden. Jullie hebben voor elkaar gekozen en jullie liefde is de belangrijkste schakel. Zorg dat je naast gezinstijd ook relatietijd organiseert.

Ze had niet voorzien dat de relatie met haar stiefkinderen zo ingewikkeld kon zijn.
Kinderen die voor de helft van de tijd in hún huis waren, die heel anders waren dan haar dochter.
Toen hun vader in het ziekenhuis lag raakte ze nog verder teleurgesteld: zijn kinderen informeerden niet eens hoe het met hem was. Het interesseerde hun moeder niets, maan hun kinderen evenmin. Er knapte iets in haar. Tot dat moment had ze de kinderen van hem kunnen verdragen, maar nu was het helemaal over.
Zijn kinderen (12, 14 en 17 jaar) waren te beroerd om hem in het ziekenhuis op te zoeken. En erger nog: hun zieke vader accepteerde het dat hij zijn kinderen niet zag. Hij verdedigde hen zelfs als mevrouw erover mopperde. Hoe moest ze met dit gegeven verder?

En hoe moest ze verder met hun vader, die niet begreep dat ze het helemaal met zijn kinderen gehad had. Ze wilde persé een gesprek met mij alleen, wilde vader nog wat rust gunnen na zijn ziekte.

Na een gesprek met mevrouw alleen èn het eerste gesprek met hen samen kwam er een verandering in hun aanpak. Men slaagde erin de communicatie los te koppelen van de emotie. Dat gaf duidelijkheid en direct al meer rust. Daarna heb ik nog twee gesprekken gehad met hen, gedurende een jaar tijd in totaal. Ze hebben allebei geleerd hoe automatisch men “partij kiest” voor de eigen kinderen en geleerd beter hierover te communiceren, zonder zich mee te laten slepen in de emotie.

Enkele maanden terug kreeg ik een telefoontje met een korte vraag om hulp. Het ging nog steeds heel goed met hen. De hulpverlening was inmiddels enkele jaren geleden. Ze waren nog steeds heel gelukkig met elkaar. Het kan dus, ook als het moeilijk is.

Vakantie met een samengesteld gezin is echt wat anders…. Soms is het beslist GEEN vakantie. Het kan zelfs hard werken zijn. De ene keer heeft jouw kind de bokkenpruik op, de andere keer heeft het kind van je partner overgegeven in de auto. Bah.
Ergernis om elkaars kinderen, ergernis om hoe je partner reageert en als je er iets van zegt heb je nog meer ruzie. Sommige relaties (gelukkig niet allemaal) hebben in zo’n vakantie zoveel te verduren dat men zich afvraagt of men niet beter af is wanneer men alleen met de éigen kinderen op vakantie gaat.
Zelfs kan het allemaal zodanig escaleren dat men zich afvraagt of dat samengesteld gezin nog wel een kans heeft. De partners zijn nog steeds dol op elkaar, maar de gevoeligheden als het om de wederzijdse kinderen gaat zijn zo groot dat het steeds om kleinigheden uit de hand loopt.
Maar je wilt toch ook niet zo maar een punt achter de relatie zetten. En LAT-ten is misschien niet wat je wilt.
Overweeg eens of ik jullie zou kunnen helpen: een stiefgezincoach die jullie helpt om een manier te vinden om dingen te bespreken zonder dat je elkaar aanvalt, die rekening houdt met gevoeligheden. Want het kan wel degelijk.

Vaak is in 2 à 3 gesprekken er al heel veel te veranderen. Het helpt ook bij een volgende vakantie, het helpt in een weekend dat iedereen er is, maar ook in ingewikkelde situaties (die op zichzelf leuk kunnen zijn) bv. een huwelijk, een geboorte van een kind, een verjaardag, of een ander feest. En zeker ook in moeilijke situaties als overlijden van een dierbare. Want dat zijn momenten dat iedereen erg gevoelig is voor wie er wel en niet genoemd wordt (en in welke volgorde…). Voorkomen is altijd beter. En uit elkaar gaan kan altijd nog.

Doodgewone vragen zijn het: Mag ik een koekje? Mag ik een snoepje? Mag ik nog even naar m’n vriendje? Als je de vader of moeder bent zul je gedachteloos antwoorden: nee, nu geen koekje….we gaan zo eten! Of vind je het goed dat je kind naar zijn vriendje gaat en geef je aan hoe laat hij thuis moet zijn?

Ik heb het niet over juridische aspecten maar gewoon over dagelijkse vragen en vraagjes en dilemma’s waar je mee te maken hebt. Maar mag jij daarover beslissen als jij de stief/bonusouder bent?? En wanneer mag dat?
En wat doe je (hoe reageer je) als jouw bonus/pluskind naar zijn/haar werkende ouder appt: mag ik een koekje? Terwijl jij voor zijn neus zit? Waarom vraagt hij/zij het niet gewoon aan jou? Eigenlijk zijn dit heel suffe dingen om je druk over te maken. Maar toch.

Veiligheid, verlegenheid, kunnen redenen zijn dat een kind dat niet rechtstreeks vraagt. Maar hoe verander je dat? En wie moet dit doen? Jij?? Of is dat de taak van de eigen ouder? En wanneer?
Dit zijn hele gewone vragen die opborrelen in beginnende relaties bij samengestelde gezinnen. En toch kun je niet één antwoord geven die voor alles en voor iedereen geldt. Hoe lang kent het kind de nieuwe partner? Hoe goed is de relatie? Hoe vertrouwd is de nieuwe partner? Hoe zit het kind in elkaar?

Hoe lang mag je in deze situatie blijven zitten.Wanneer wordt het tijd om in te grijpen? En hoe?

En het omgekeerde: als zijn kinderen niks vragen, niet luisteren naar jou? Als ze je negeren? Hoe lang laat je dat gaan? Wat kunnen mogelijke oorzaken hiervan zijn? Het lijkt zo simpel…. Maar dat is het niet.

Meneer komt zonder zijn vrouw, waar hij heel gelukkig mee is. Hij vertelt het volgende: het zit me zó hóóg!! Ze zijn 29 en 25 jaar, wonen nog steeds bij ons. Gelukkig werken ze wel, maar als ze thuis zijn doen ze niks… helemaal niks. Ze hebben geen vrienden of vriendinnen. Het liefst zou ik ze buiten zetten, maar het zijn niet mijn kinderen.
In het weekend en de avonden zitten ze op hun kamer, ze sporten niet, zijn geen lid van een club of iets, en gaan hoogst zelden uit. Ik doe de boodschappen en kook voor ze, als er iets kapot is in huis repareer ik het. En zij steken geen hand uit. Mijn vrouw doet de was voor hen. Dat is nu hun leven.

Ik vraag hem: Wat vindt uw vrouw ervan? Hij antwoordt onduidelijk en dan vraag ik nogmaals: is uw vrouw het met u eens? Heeft u er al eens met haar over gesproken? Wat zou zij graag willen? Het blijft wat stil.
Hij blijkt het niet te weten wat zij ervan vindt. De jongens luisteren met een half oor als hij aan hen voorlegt dat ze hun leven vergooien, vooral ook omdat hij meestal vriendelijk blijft. Ook boos worden helpt niet. Hij wil nogmaals zijn best doen om vriendelijk over te brengen dat dit leven toch niet normaal is voor 2 jonge kerels. Of ik daar tips voor heb.

Hij is dol op zijn vrouw, en wil graag met haar verder, maar de laatste tijd ergert hij zich zo aan de passieve stiefzonen dat hij er slecht van slaapt. Ik adviseer hem om terug te komen met zijn vrouw. Want uiteindelijk is zij de enige die hen kan stimuleren tot activiteit. Meneer is erg bang dat ik haar te hard ga aanpakken. Ik ben voor iets heel anders bang: wat is er met deze jongens aan de hand? Wat zit er onder deze passiviteit? Want inderdaad: dit is niet normaal.

Telefoontje van een vrouw die inmiddels een half jaar samenwoonde met haar vriend: “De kinderen van mijn vriend en mijn kinderen waren aan het ruziën over een computerspel. Ze gingen enorm tekeer. Dit soort ruzies regel ik meestal snel, maar nu ging mijn vriend zich ermee bemoeien. Het liep volledig uit de hand, uiteindelijk schopte mijn vriend een gat in de muur!”

Ze was erg geschrokken en vroeg zich af of het wel verstandig was geweest om samen te gaan wonen. Sinds ze samenwoonden nam het aantal ruzies nam toe.
Uiteraard kan ik op grond van zo’n verhaal niet echt veel zeggen, behalve dan dat het verstandig zou zijn om samen een afspraak met mij te maken.

Daarbij zoek ik goed uit hoe het zit en wil ik alles weten over de boosheid. Want geen twee situaties zijn hetzelfde. Deze man bleek inderdaad nogal snel boos te worden en zich niet in de hand te kunnen houden. Hier zat andere boosheid onder (wat heel vaak het geval is). Vaak kan een individuele therapie daarvoor helpen, soms is dat helemaal niet nodig.

Bij twijfel ga ik meestal het gesprek aan over die “oude” boosheid en kom ik er meestal snel achter of dit voor betrokkene waarschijnlijk te hanteren is met enkele tips. Ook leg ik de optie van individuele therapie voor. Meestal is men dan geneigd om eerst te proberen de situatie in de hand te krijgen. Soms lukt dat, soms ook niet.

Het is altijd goed om naar de boosheid te luisteren en hier erkenning en begrip voor te geven. Dit haalt de scherpe randjes er vaak wel vanaf. En soms gaat het om opgestapelde irritaties waarover men lang gezwegen heeft. Uit angst voor ruzie heeft men het nog niet besproken. Dan geef ik daar handvatten voor.

In dit geval was het gat in de muur weliswaar ernstig en heb ik ook gewezen op de mogelijkheid van individuele therapie, zeker als het zich zou herhalen. Omdat zij echter leerden dit tijdig te signaleren en erover te praten was het niet meer voorgekomen.

Eva en Tom hebben allebei kinderen, Eva heeft er drie en Tom twee. De kinderen van Eva kunnen goed voor zichzelf opkomen en zijn best assertief maar de kinderen van Tom zijn juist erg conflictvermijdend.

Eva ergert zich tijdens de ochtendspits aan de rommel die niet is opgeruimd. Zij zegt: Wie heeft er nu weer zijn bord laten staan?!. Haar kinderen reageren assertief: ik was niet eens aan tafel dus ik hoef er niks mee. Lieke, de dochter die erg bijdehand is zegt: “het is hier net een hostel”.
Tom en zijn kinderen schrikken er van. Vooral de kinderen voelen de geïrriteerde toon van Eva en durven niets te zeggen. Zij hadden er gewoon even niet aan gedacht hun bordjes op te ruimen…..

Tom stelt voor (in aanwezigheid van zijn kinderen), om dit weekend naar zijn ouders teden gaan. Hij heeft het de kinderen al beloofd. Eva reageert: “we hebben al afgesproken dat ik de kinderen naar mijn ex zou brengen, dus dat kan niet!” Zowel zijn kinderen als Tom zijn teleurgesteld. Men had gehoopt en oma te bezoeken.

Allebei geen grote rampen, toch enige wrevel, die kan leiden tot gedonder. Je voelt elkaar niet goed aan en beseft niet wat een bepaalde opmerking bij de ander doet. De geschiedenis van hun beiden is anders en dat maakt dat het nooit echt één geheel wordt, ook al zou je dat nog zo graag willen.

Het zijn beide situaties die veel voorkomen in een samengesteld gezin. In veel gevallen trekken beide volwassenen partij voor hun eigen kinderen en daarover kunnen grote ruzies ontstaan.

Willen jullie voor het eerst met jullie samengesteld gezin op vakantie? Verliefd als jullie zijn hebben jullie daar vast de mooiste voorstellingen van. Gezellig met jullie gezinnetje op de camping of een verre reis naar het buitenland. Wat kan er mis gaan? Ik wil het spel niet bederven maar wel de hooggespannen verwachtingen temperen….

Humeuren van kinderen gedurende een lange autorit zijn soms niet te harden. Of het kind van je partner mist de andere ouder en kan daardoor niet slapen….
Of kinderen van je partner hebben misschien heel andere verwachtingen van de vakantie dan jij en jouw kinderen. Je rekent daar niet bij voorbaat op, het overkomt je. Dat vergt aanpassingen waar je niet op gerekend had. Of jouw kinderen hebben gewoontes waar je partner niet aan kan of wil voldoen, of waar pas na eindeloos zeuren aan voldaan wordt. Teleurstelling alom.
Ook kunnen allergieën plotseling de kop opsteken, kinderen kunnen ongelukjes krijgen (pols breken of elke keer autoziek worden). Met kinderen is er altijd wat aan de hand.

Als je tegen de vakantie opziet bijvoorbeeld omdat het samenwonen al best is tegengevallen, bedenk dan iets anders dan samen op vakantie gaan. Bv. ieder met de eigen kinderen en dan nog een lang weekend met z’n tweetjes. Dat is een stuk rustiger. En voel je niet verplicht om dit uit te leggen aan de familie en vrienden. Maak je eigen keuzes.

Na hard werken heeft iedereen in een samengesteld gezin de vakantie verdiend. Maar om dan ook nog je vakantie te laten verprutsen…. Het kan uiteindelijk best heel gezellig zijn, maar zo niet dan is dat toch echt zonde. Want ik hoor nogal eens dat bepaalde onderwerpen maar beter niet besproken kunnen worden, of dat kritiek van de ene ouder op de kinderen van de ander leiden tot grote ruzies.
Ik heb meer dan eens gezien dat een gezamenlijke vakantie leidde tot dusdanige conflicten dat het voortbestaan van de relatie in het geding kwam. Dat wil je toch niet…..
Goed voorbereid op pad? Maak tevoren een afspraak zodat er precies toegespitst op jullie gezin een plan/risico-inventarisatie wordt gemaakt

In een samengesteld gezin is liefde niet genoeg. Hoe verliefd je ook bent, de kinderen hebben vaak maar één verlangen: dat hun eigen vader en moeder weer samenkomen. Voor hen is de nieuwe partner eerder een bedreiging dan een verrijking.

Als stiefouder kun je niet zomaar de opvoedrol pakken — respect krijg je alleen als de biologische ouder jou daarin steunt en mandaat geeft. Zegt de biologische ouder niet duidelijk: “Dit is niet jouw vader of moeder, maar wél jouw opvoeder en die verdient respect”? Dan kom je als stiefouder vaak in een strijd terecht die je niet kunt winnen.

Zorg dus dat jullie als (nieuwe) partners één lijn trekken en duidelijk maken naar de kinderen: dit is hoe we het samen doen. Alleen dan voorkom je dat er twee botsende gezinsculturen ontstaan, met alle wrijving en ergernissen van dien.

Wees als ouder niet bang om duidelijke grenzen te stellen. Alleen maar toegeven aan je kind om conflicten te vermijden kan op korte termijn makkelijker lijken, maar uiteindelijk creëer je daarmee een verwend kind dat wel krijgt wat het wil, maar niet wat het écht nodig heeft voor een gezonde ontwikkeling. Onthoud: schuldgevoel is een slechte raadgever. Liefdevol begrenzen geeft je kind veiligheid én leert het omgaan met teleurstellingen – en daar worden jullie allebei gelukkiger van.

Na je scheiding verliefd op een nieuwe partner. Jullie zijn hevig verliefd. Maar er zijn ook zorgen: hoe zal het met de kinderen gaan? Mogen ze je nieuwe partner wel? En als dat niet het geval is, wat dan?
Je wilt geen gedonder met de kinderen, maar mag je zelf dan niet gelukkig zijn? En als jouw kinderen iemand leren kennen die jou niet bevalt, dan mag je je er waarschijnlijk ook niet mee bemoeien. Toch is het hebben van kinderen in dat opzicht ingewikkeld: je kinderen (tenminste als ze klein zijn) zijn afhankelijk van jou. En ook pubers kun je nog niet loslaten: ze hebben jou nog steeds hard nodig.

Je wil graag verder met de nieuwe partner en ook als de kinderen het niet zien zitten, hebben ze natuurlijk niks te zeggen over jouw keuzes. Ze hoeven geen toestemming te geven. Voor kinderen is het wél een hele verandering en jij moet er echt voor hen zijn, de partner die misschien ooit echt plusouder is, heeft nog geen echte band en krijgt die misschien ook nooit. Als het zo ingewikkeld is zou ik voorlopig kiezen voor latten, tot de kinderen uit huis gaan. Ik hoor vaak dat stellen dat niet willen, maar je wilt evenmin een hoop ellende met je kinderen. En wat weegt dan zwaarder?

Hebben je kinderen een eigen leven, zelfs dán kan er soms nog veel gedoe ontstaan over nieuwe partners, maar dan zijn de meeste mensen het er wel over eens dat je een eigen leven hebt en eigen keuzes mag maken. Maar met het nodige begrip en fijngevoeligheid kun je ervoor zorgen dat de keuze die gemaakt is geen echt probleem hoeft te worden.
Ouders hebben meestal alles voor de kinderen over en uiteindelijk als er bij problemen gekozen moet worden dan wordt meestal toch gekozen voor de kinderen en verliest de partner. Maar als je geen van beide kwijt wilt dan zijn er vaak een heleboel wegen die naar Rome leiden. Gevoeligheid voor datgene wat de andere partij stoort, inlevingsvermogen en communicatie kan veel oplossen. Je mag immers ook aan je eigen geluk denken, zo lang je de belangen van je kinderen (zeker als ze jong zijn) maar niet uit het oog verliest. En helaas…. Dat gebeurt ook.

Verliefd op haar vriend en hij op haar dachten ze de hele wereld aan te kunnen. Voor hem was verhuizen geen optie en zijn huis was groot genoeg om haar kinderen een eigen plek te geven. Dus trok ze bij hem in. Alles mooi en opgelost, maar dan komt het meestal pas bij samengestelde gezinnen… De eerste scheurtjes ontstonden al snel. Het viel haar op dat zijn kennissenkring niet erg geïnteresseerd was in haar en vooral de kant van zijn ex-vrouw koos. Als zijn kinderen er waren voelde ze zich niet op haar gemak. Hij voelde een zelfde soort spanning: als zijn kinderen zich maar goed genoeg gedroegen zodat zijn vriendin er geen last van had….

Conflicten ontstonden, soms wat kleiner maar ook grotere. Haar kinderen bemerkten dat hun mama vaak verdrietig was, en zich in allerlei bochten probeerde te wringen. Mevrouw begon zich schuldig te voelen: haar kinderen hadden hun woonplaats moeten opgeven, een andere school, andere vriendjes….

Hij voelde zich ook schuldig, want liep op eieren als zijn kinderen er waren door voortdurend op te letten dat de kinderen zich goed gedroegen. Allebei hadden voelden zij dat zij hun kinderen blootstelden aan iets waar de kinderen niet voor gekozen hadden. (Zij aan de verhuizing en de gevolgen daarvan, hij aan zijn nieuwe vriendin, die toch echt heel anders was dan hun moeder).

Door het vermijden hierover eerlijk te praten, ontstond er alleen maar ruzie. Maar bij mij ontstond in het 1e gesprek enig begrip toen de echte gevoelens op tafel kwamen. Omdat de ruzies hardnekkig waren was er nog wel een langer traject nodig, maar inmiddels gaat het goed met hen.

Verliefd op haar vriend en hij op haar dachten ze de hele wereld aan te kunnen. Voor hem was verhuizen geen optie en zijn huis was groot genoeg om haar kinderen een eigen plek te geven. Dus trok ze bij hem in. Alles mooi en opgelost, maar dan komt het meestal pas bij samengestelde gezinnen… De eerste scheurtjes ontstonden al snel. Het viel haar op dat zijn kennissenkring niet erg geïnteresseerd was in haar en vooral de kant van zijn ex-vrouw koos. Als zijn kinderen er waren voelde ze zich niet op haar gemak. Hij voelde een zelfde soort spanning: als zijn kinderen zich maar goed genoeg gedroegen zodat zijn vriendin er geen last van had….

Conflicten ontstonden, soms wat kleiner maar ook grotere. Haar kinderen bemerkten dat hun mama vaak verdrietig was, en zich in allerlei bochten probeerde te wringen. Mevrouw begon zich schuldig te voelen: haar kinderen hadden hun woonplaats moeten opgeven, een andere school, andere vriendjes….

Hij voelde zich ook schuldig, want liep op eieren als zijn kinderen er waren door voortdurend op te letten dat de kinderen zich goed gedroegen. Allebei hadden voelden zij dat zij hun kinderen blootstelden aan iets waar de kinderen niet voor gekozen hadden. (Zij aan de verhuizing en de gevolgen daarvan, hij aan zijn nieuwe vriendin, die toch echt heel anders was dan hun moeder).

Door het vermijden hierover eerlijk te praten, ontstond er alleen maar ruzie. Maar bij mij ontstond in het 1e gesprek enig begrip toen de echte gevoelens op tafel kwamen. Omdat de ruzies hardnekkig waren was er nog wel een langer traject nodig, maar inmiddels gaat het goed met hen.

Intensieve trajecten met samengestelde gezinnen heb ik zelden. Soms even in het begin is er wel een degelijke opstart nodig, maar daarna is er vaak weinig meer nodig,. Het eerste gesprek duurt meestal langer dan een uur (soms wel 2 uur) en dáármee is al het meest intensieve gebeurd. Om goed te weten wie invloed heeft op wie en alles goed in kaart te brengen heb je al snel een uur nodig. Maar daarna gaat het snel.

Educatie is een belangrijk onderdeel: als je snapt wat (en waarom) het misgaat kun je vaak een heleboel ellende voorkomen. Men leert enkele vaardigheden aan en begrijpt de eigen boosheid en andere gevoeligheden en die van je partner beter. Dan verandert er doorgaans veel in korte tijd.

Hoewel elke situatie anders is, zijn mijn trajecten nauwelijks een traject te noemen. Mensen denken vaak dat het gaat om langdurige en ingewikkelde trajecten bij stiefgezinnen. Men vindt het vaak een openbaring hoe (relatief) eenvoudig de oplossing is. Ik ontken overigens niet dat de positie van bonusouders en bonuskinderen lastig is, want dat is het zonder meer.

Men kan het nauwelijks geloven hoe snel een negatieve situatie kan worden omgebogen naar een positieve. Vaak is er nog wel een 2e en soms 3e gesprek nodig, maar daar zit vaak wel een tijd tussen. Sommige stellen komen enkele keren per jaar als een soort “onderhoud” waarbij ze moeilijke situaties even doorspreken. Ik wandel dan gewoon een eindje mee.

Vaak adviseer ik om een 2e of 3e afspraak enkele maanden op te schuiven met de mogelijkheid om deze te vervroegen als het niet goed gaat. Ik druk hen dan wel op het hart om niet door te modderen, maar die afspraak dan inderdaad te vervroegen, zodat de problemen niet oplopen.

En als klap op de vuurpijl: zo nodig kan ook op zaterdagen een consult plaatsvinden. Daarom is ook voor mensen uit de Randstad het heel goed mogelijk om een afspraak te maken.

Een samengesteld is vaker wel dan niet een enorme uitdaging. Kennis van de systemische dynamiek helpt hierbij. Andere collega 's hebben het al gehad over het boek: De mijne zijn de liefste. Aanvullend hieraan de tip: kijk eens op You Tube naar De Stiefcirkel.

Het helpt zo enorm als je werkelijk zicht hebt op wat er in de onderstroom gebeurt!

Mevrouw had geen behoefte aan het moederschap en nog minder aan het stief/bonusmoederschap. Toch had ze een relatie met een man die wel papa was. De kinderen waren er niet zo vaak en hij zou de opvoeding voor zijn rekening zou nemen.

Meestal werkte zij in het weekend dat de kinderen bij papa waren. Omdat ze niet bij elkaar woonden zag ze de kinderen dan nog soms op woensdag, maar dan was het maar voor enkele uurtjes. Ze had geen echte hekel aan ze, maar begreep niet waarom de kinderen altijd op één kwamen. Ook toen al.

Nadat ze gingen samen wonen werd het lastiger. De kinderen waren er bijna de helft van de tijd en ze waren ook druk: spelen, herrie maken, met deuren gooien, maar ook lui op de bank liggen met een gsm in de hand. En steeds zat hun keurige badkamer ònder de tandpasta, lagen er handdoeken op de grond, en ergerde zij zich aan het niet afdrogen van kranen en de vlekken die dit gaf.

Ze had wel terug willen kruipen naar haar eigen woning (als ze die nog had gehad). Haar vriend leek het allemaal normaal te vinden en reageerde hij met “doe toch niet zo moeilijk, het zijn kinderen!” Vaak hadden ze in één week meer ruzie dan voorheen in een jaar. Zelf was ze altijd heel netjes en precies, en was gevallen voor de man die ook zo netjes en precies was geweest…… Behalve als de kinderen er waren, dan gaf hij nergens iets om.

Toen ze op het punt stonden om met vakantie te gaan brak een van de kinderen een been. Vader wilde wat later vertrekken zodat hij zijn dochter nog kon zien voor zijn vertrek maar zijn vriendin vond dat onzin en wilde meteen gaan. Hij deed wat ze wou en vertrok wel direct, maar hij voelde zich ellendig. Na de vakantie was de relatie voorbij: mevrouw had geen eigen woning meer en moest via kennissen en familie her en der worden opgevangen.

Moraal van dit verhaal:
Je kind hoeft niet “gefixt” en jij bent alles wat je kind nodig heeft.
Jij als ouder of verzorger bent goed genoeg.

Wat ik wil zeggen is: Ga niet te snel met je kind naar een hulpverlener, want welk signaal geeft je dan misschien ook wel?
“Jij kan iets niet zelf? Er is iets niet goed aan je? Er mankeert jou iets?
( en ja lieve mensen, uitzonderingen zijn er altijd)
Maar verdriet om de scheiding is normaal, boosheid en verdriet als er iemand dood is, is normaal, onzekerheden op school zijn normaal……geef je kind tijd en ruimte eigen coping te ontdekken.

Bevestig dat het normale reacties zijn op een niet normale of bijzondere gebeurtenis. Stel je kind vragen als “wat heb je nodig, waar heb je nu het meest behoefte aan, wat kan ik hierin voor je betekenen? Leg je kind uit dat alles goed is, dat het zelf mag uitkiezen en ervaren wat helpend is of niet. Ook hele jonge kinderen kunnen dit voelen, vertrouw daarop.

Alles wat je kind nodig heeft is jouw liefde, geduld en steun.
Jij ben echt goed genoeg.
En ben jij daar zelf onzeker over? Vraag dan zelf hulp van een hulpverlener. Stel zelf de vraag, hoe kan ik mijn kind in deze situatie zo goed mogelijk steunen? Zo ben jij de beste ouder en is je kind precies goed zoals die is………..
Liefs Jannet
Heb je een vraag, bel me gerust.

Deze is niet perse gericht op samengestelde gezinnen, maar op gezinnen in het algemeen. Ik mis die subgroep!

We komen uit een tijdgeest waarin kinderen naar hun ouders moesten luisteren. Punt. Nou, dat werkt niet meer én doet ook niet veel goeds in de ontwikkeling van je kinderen. Dus als je regelmatig verzeilt raakt in een machtsstrijd met je kinderen is dit misschien iets voor jou.

Communiceer met je kinderen op een gelijkwaardig niveau. Bekijk steeds samen als ouders waar je je kinderen, passend bij hun leeftijd én ontwikkelingstaken, regie en autonomie kunt geven. Vraag hen naar hun mening, hun behoeften en naar hoe zij iets zouden aanpakken.

Dus in plaats van "Je moet als vaste taak om de week de vaatwasser uitruimen". Naar: "We willen dat je bijdraagt aan het huishouden, wat wil je doen?" En onderhandel eróver! Tot het voor jullie als ouders en je kind kloppend voelt.

Let op, ik zeg niet dat jullie gelijkwaardig zijn. Het blijft belangrijk om als ouders de "uiterste piketpaaltjes" helder neer te zetten en te handhaven, op een neutrale manier. Speel dit niet via de relatie.

Samen samengestelde gezinnen begeleiden, vooral vanuit een therapie zoals Integrative Behavioral Couple Therapy (IBCT), vraagt vaak geduld en een diepgaand begrip van de dynamiek die zich in deze gezinnen voordoet. IBCT, met zijn focus op acceptatie en empathische verbinding, biedt enkele waardevolle inzichten en technieken die specifiek stiefouders kunnen helpen in hun rol. Hier zijn vier tips, vanuit een therapeutisch perspectief, die een stiefouder kunnen ondersteunen bij het opbouwen van een gezonde en duurzame relatie binnen het gezin:
1. Oefen geduld en bouw vertrouwen stap voor stap op

Theoretische basis: IBCT legt nadruk op het ontwikkelen van geduld en het accepteren van elkaars verschillen. Bij samengestelde gezinnen is het belangrijk te beseffen dat relaties tijd nodig hebben om zich te vormen; dit geldt zeker voor de band tussen een stiefouder en stiefkind. De meeste kinderen hebben wat tijd nodig om zich open te stellen voor een nieuwe ouderfiguur.

Praktische tip: Ga niet geforceerd te werk. Start met kleine, niet-bedreigende interacties die je opbouwt vanuit het respect voor de ruimte van het kind. Activiteiten zoals samen koken, wandelen, of simpele gesprekken voeren, kunnen helpen om vertrouwen rustig op te bouwen. Probeer geen "beste vrienden" te worden, maar laat het kind bepalen hoeveel ruimte er is voor dieper contact.
2. Werk aan gedeelde waarden in plaats van regels opleggen

Theoretische basis: Vanuit IBCT wordt er veel waarde gehecht aan het begrip van elkaars standpunten en het creëren van een gezamenlijke basis. Wanneer stiefouders rigide regels opleggen zonder inbreng van de kinderen of biologische ouder, kan dit leiden tot wrijving en weerstand.

Praktische tip: Neem de tijd om als gezin, inclusief de kinderen, te praten over waarden die belangrijk zijn in het huishouden. Stel vragen zoals "Wat vinden wij belangrijk om elkaar te ondersteunen?" en "Welke manieren van gedrag voelen goed voor iedereen?" Zo wordt het makkelijker om samen normen en afspraken te maken die iedereen begrijpt en accepteert.
3. Respecteer de relatie tussen de biologische ouder en het kind

Theoretische basis: IBCT benadrukt empathie en het belang van begrip tonen voor elkaars behoeften en banden. Voor kinderen blijft de relatie met hun biologische ouder essentieel, ook al is er nu een stiefouder in beeld. Stiefouders moeten begrijpen dat ze niet de plaats van de biologische ouder innemen, maar eerder een nieuwe rol toevoegen.

Praktische tip: Geef de biologische ouder ruimte en steun in de interactie met hun kind, en probeer geen concurrerende rol aan te nemen. Dit kan bijvoorbeeld door je terughoudend op te stellen bij belangrijke momenten tussen ouder en kind, zoals schoolgesprekken of emotionele gebeurtenissen. Door respect te tonen voor deze relatie, maak je het voor het kind makkelijker om ook ruimte te maken voor jou.
4. Oefen zelfreflectie en werk aan aanpassingsvermogen

Theoretische basis: IBCT moedigt individuen aan om zichzelf te observeren en te begrijpen hoe hun gedrag de ander beïnvloedt. In samengestelde gezinnen ontstaan soms misverstanden doordat de stiefouder niet altijd precies weet hoe hij of zij gezien wordt door het kind. Zelfreflectie helpt om je eigen reacties te begrijpen en aan te passen waar nodig.

Praktische tip: Voel je gespannen of gefrustreerd? Vraag jezelf af wat je triggert en waarom dat zo is. Neem tijd om regelmatig te reflecteren op je eigen verwachtingen en probeer te ontdekken of er patronen zijn in je reacties. Dit kan bijvoorbeeld door in een dagboek te schrijven of gesprekken met je partner te voeren over wat goed gaat en waar nog ruimte voor verbetering is. Hierdoor vergroot je je eigen aanpassingsvermogen en wordt het makkelijker om flexibel met veranderingen om te gaan.

1. Neem de tijd en bouw langzaam aan een relatie op met de kinderen

In plaats van te proberen een directe ouderrol op je te nemen, kan het waardevol zijn om een stap terug te doen en jezelf de tijd te gunnen om vertrouwen op te bouwen. Start bijvoorbeeld met kleine, luchtige activiteiten samen, zoals een spelletje spelen of een korte wandeling. Door deze “neutrale” momenten zonder druk te creëren, ontstaat er vaak op natuurlijke wijze meer openheid van de kant van de kinderen.

2. Communiceer open over je gevoelens met je partner

Een samengestelde familie is een gezamenlijke onderneming. Open communicatie met je partner over wat je voelt en wat je misschien lastig vindt, kan veel helpen. Spreek bijvoorbeeld af om wekelijks even te checken hoe jullie allebei in de situatie staan. Bespreek hoe jullie de opvoedrollen willen verdelen, zodat je samen een aanpak ontwikkelt die voor jullie beiden werkbaar is.

3. Herken de waarde van kleine stappen en wees mild voor jezelf

In IBCT moedigen we mensen aan om geduld te hebben en kleine stapjes te waarderen. Accepteer dat je niet meteen een sterke band met de kinderen zult hebben, en dat dat ook niet hoeft. Het kan ook heel krachtig zijn om te erkennen dat jouw rol niet hetzelfde is als die van de biologische ouder, en dat het oké is om een eigen plek in het gezin te hebben. Geef jezelf de ruimte om te ontdekken wat die rol voor jou betekent.

4. Creëer gezamenlijke momenten, maar ook ruimte voor het kind met de biologische ouder

Veel kinderen in samengestelde gezinnen hebben behoefte aan tijd met hun biologische ouder zonder de aanwezigheid van de stiefouder. Plan bewust tijd voor jezelf wanneer jouw partner met zijn of haar kinderen is. Zo behoud je een gezonde balans tussen samen zijn en ruimte geven.

De biologische ouder blijft de regels stellen en blijft beslissingen nemen. Als de biologische ouder er niet is, wordt de stiefouder geen ouder die regels oplegt. De stiefouder kan, net als een opa, oma of oppas de verwachtingen van de ouder communiceren en de huisregels laten naleven.
Als er niet geluisterd wordt, is het de biologische ouder die aanspreekt en eventueel sancties oplegt.
Stelregel voor stiefouders is: eerst connectie daarna pas correctie!

Het het verlangen om een 'thuisgevoel' te creëren, versterkt de drang om snel één gezin te willen vormen. De realiteit laat zien dat dit de kans op mislukkingen vergroot. Het elkaar écht leren kennen kost tijd. Laat daarom oude routines bestaan en laat zoveel mogelijk voorwerpen op hun plaats. Kinderen en volwassenen voelen zich veiliger als ze omringd zijn met vertrouwde dingen. Vertrouwde routines als slaaprituelen en favoriete gerechten blijven volhouden, kan kinderen helpen om zich langzaam aan te passen aan de nieuwe gezinssituatie.

Pas nadat allebei hun laatste kind uit huis ging leerden ze elkaar kennen. Men dacht daarom dat de problemen van een samengesteld gezin nooit voor hen van toepassing zouden zijn.. Maar meer en meer merkte zij dat ze regelmatig conflicten hadden over de kinderen, ook al woonden deze elders.

Haar vriend had 4 kinderen waarvan de oudste een dochter was. In het begin was ze wel vriendelijk (maar op haar hoede) maar toen de relatie serieuzer werd, reageerde de dochter vaak stekelig tegen mevrouw. De zonen van haar vriend waren meestal wel aardig.

De kinderen van mevrouw waren blij dat hun moeder weer gelukkig was. Toch vergeleken ook zij haar nieuwe vriend met hun overleden vader, waarbij hij natuurlijk nooit kon tippen aan papa. Mevrouw was gelukkig geweest met hun vader, maar zag ook verschillen. Mevrouw werd in haar beleving nu meer vrij gelaten en kon ook gemakkelijker dingen met vriendinnen ondernemen.

Maar als het om zijn dochter ging, dan moest zij uitkijken. Een kritische opmerking over haar betekende een felle reactie van haar nieuwe vriend. Dan reageerde hij als door een wesp gestoken. Ze probeerde daarom maar niets meer te zeggen over het gedrag van deze dochter, maar dat lukte niet altijd. En dán hadden ze bonje. Nu was deze dochter ook nog zwanger en de hormonen maakten haar zo mogelijk nog moeilijker in de omgang. Daarom kwam mevrouw voor hulp bij mij.

Ik leerde haar hoe mevrouw de kritiek op zijn dochter wat zachter kon formuleren en ik leerde hem dat kritiek geen afwijzing was. Door hen beiden hierin te betrekken en hen gevoeliger te maken voor elkaars pijnpunten werd hun relatie gemakkelijker. Loyaliteit van kinderen naar hun ouders is vanzelfsprekend, maar andersom ook.

Gelukkig gaat het nu goed. Zijn eerste kleinkind is geboren en nu wordt zelfs zijn vriendin wel eens ingeschakeld om op te passen. Ze mag ook een beetje oma zijn. Natuurlijk blijft het een beetje balanceren om niet in conflict te raken, maar ze leren elkaar wat beter waarderen.

Sommige samengestelde gezinnen kunnen uitstekend met elkaar op vakantie, maar helaas gebeurt het vaker het geval dat de vakantie tegen valt. Je zou denken: hoe kan dat nou? Vakantie is toch leuk? Iedereen een goed humeur, niets hoeven en veel mogen….

Een vakantie laat vaak ook precies zien hoe kinderen soms “vervelend” kunnen zijn. Natuurlijk is een kind niet vervelend, maar mogelijk verveelt het zich, voelt het zich niet op zijn gemak, heeft het last van aanpassingsproblemen, de warmte, het slechter slapen of wat dan ook.

Voor mensen is een vaste structuur in het leven van belang: op tijd opstaan, naar werk/school, zo laat eten, zo laat naar bed. En die structuur is met vakantie altijd een beetje zoek. Niet erg, maar het geeft ook ergernissen. De combi laat-naar-bed en alles-is-anders kan zich lelijk wreken.

Als er dan ook nog een kind bij is met een speciale behoefte, een gevoeligheid, een stoornis of wat dan ook, wordt het nog ingewikkelder. Het kind in kwestie wordt misschien aangewezen als “de stoorzender” in alle activiteiten.

Als je zelf geen kinderen hebt is het moeilijk voor te stellen dat kinderen altijd op nummer één komen. Dat is in het dagelijks leven zo, maar wanneer een kind een beetje uit z’n hum is op vakantie dan probeert de moeder of vader àlles te doen om dit kind weer blij te maken. En dat betekent misschien dat jij als partner moet wijken. Al wéér!!

Zeuren om ijsjes, niet door willen lopen als je een trein moet halen, steeds alles uit de handen laten vallen. Ergernissen genoeg. En dan denk je aan quality time met je lief als de kinderen naar bed zijn en begint er weer eentje te krijsen. Of komt huilend uit bed omdat er muggen zitten.

Of op de 1e vakantiedag breekt een kind zijn arm, waardoor hij met van alles geholpen moet worden. En nee, dat gaat niet vanzelf over, het wordt niet beter. Soms is het verstandig de vakanties anders in te richten (bv. ieder apart), maar in elk geval is het goed om te kijken waar de moeilijke momenten zijn geweest en hoe je die kunt vermijden. Want jij hebt ook gewoon vakantie.

Stiefouders kunnen een grote invloed hebben zowel positief als negatief.

Hoewel bonus/stiefouders dat vaak niet in de gaten hebben, kunnen ze een grote invloed op de relatie tussen kinderen en hun eigen ouders. De meeste stief/bonusouders bedoelen het goed en doen wat in hun vermogen ligt, maar soms sluit dat niet aan bij het kind waar het om gaat en met de relatie tussen natuurlijke ouder en kind.

Er is nooit die vanzelfsprekende band tussen de natuurlijke ouder en het kind. De stiefouder moet dus het beste beentje voor zetten. Omgaan zoals ze met hun eigen kinderen omgaan kan niet altijd. Ik herinner me het voorval waarbij de bonusvader zijn 15-jarige bonusdochter (totaal onbewust en totaal niet met een verkeerde bedoeling) een tikje op de billen gaf en daarmee aanraakte op een plek die voor haar niet paste.

Soms gebeurt dit bijna onbewust en zwijgt men het dood, soms uit schaamte of doordat men zich niet bewust is van de gevolgen. Soms wil men de gebeurtenis niet groter maken dan het is, en dat kan een goed argument zijn. Maar daarmee bestaat het risico dat het ondergronds gaat. Dit soort kwesties kunnen heus wel opgelost worden, maar vaak niet door te zwijgen.

In veel gevallen is het voldoende als de stiefouder eenvoudig en onomwonden zijn excuses aanbiedt. Maar soms is de natuurlijke ouder (in dit geval de moeder) niet duidelijk in waar zij staat in deze situatie. Zij moet natuurlijk 100% achter haar dochter gaan staan, ook al beseft zij (eveneens voor 100%) dat er geen kwade bedoelingen waren van haar vriend. Doe je dat niet of onvoldoende dan laat je je kind in de steek, ook al wil je dat niet. En dát leidt weer tot allerlei grotere ellende, waardoor zelfs het contact op de tocht staat.

De houding van de ouders is cruciaal. Een kind moet gesteund worden door de ouders, ook al weet die ouder dat de bonusouder geen kwaad in de zin had. Woorden als “dat bedoelde hij niet slecht” maken soms meer kapot dan dat erdoor wordt opgelost. Het zijn precaire onderwerpen waar je zorgvuldig mee moet omgaan.

….wees je daarvan bewust

Stiefouders hebben meer invloed op de relatie tussen kinderen en hun eigen ouders dan zij soms beseffen. De meeste stief/bonusouders bedoelen het goed en doen wat in hun vermogen ligt. Ook als dingen niet geweldig lopen, doen ze dat meestal niet met kwade opzet. Maar sluit dat aan bij het kind waar het om gaat, met de relatie tussen natuurlijke ouder en kind?


De bonusouder kent het stiefkind nooit zo goed als de natuurlijke ouder. Hij/zij kent zijn/haar kind en heeft een vanzelfsprekende band. De stiefouder moet dus het beste beentje voor zetten. Maar hoe? De meeste stiefouders gaan met hun bonuskinderen om zoals ze met hun eigen kinderen omgaan. Maar ook dat kan niet altijd. Ik herinner me het voorval waarbij de bonusvader zijn bonusdochter (totaal onschuldig en onbewust) aanraakte op een plek die voor haar vervelend was.

Zoiets kan gemakkelijk per ongeluk gebeuren. Meestal wordt het doodgezwegen (soms uit schaamte of doordat men zich niet bewust is van het probleem). Soms wil men het probleem niet groter maken dan het is, en dat kan wel degelijk een argument zijn. Maar daarmee bestaat het risico dat het blijft sudderen. Dit soort kwesties kunnen heus wel opgelost worden, maar zelden door te zwijgen.

Natuurlijk kan de stiefouder eenvoudig en onomwonden zijn excuses aanbieden. Dan is er vaak weinig aan de hand. Maar soms is de natuurlijke ouder (in dit geval de moeder) niet duidelijk in waar zij staat in deze lastige situatie. Zij moet natuurlijk 100% achter haar dochter gaan staan, ook al beseft zij (eveneens voor 100%) dat er absoluut geen kwade bedoelingen waren van haar vriend. Zij wil soms haar vriend niet afvallen. Door onduidelijkheid op dit vlak laat je je kind in de steek, ook al wil je dat niet. En dat leidt weer tot allerlei grotere ellende, waardoor soms het contact verslechtert.

De houding van de ouders is cruciaal. Een kind moet gesteund worden door de ouders, ook al weet die ouder dat de bonusouder geen kwaad in de zin had. Woorden als “dat bedoelde hij niet slecht” maken soms meer kapot dan dat erdoor wordt opgelost. Het zijn precaire onderwerpen en daar moet je zorgvuldig mee omgaan.

Men ergerde zich vaak verschrikkelijk aan elkaars kinderen. Als ze met z’n tweeën waren was alles prima, maar als de kinderen van een van beiden erbij waren ging het minder goed. De kinderen van mevrouw noemden hun moeder vaak ‘zeikwijf’, als hen iets niet beviel. Wóedend was meneer dan, terwijl mevrouw daar eigenlijk zo aan gewend was dat ze het niet eens meer hoorde.
Zijn kinderen ergerden mevrouw: ze lieten alles uit hun handen vallen waar ze stonden. Overal waar ze geweest waren lag wat. En uiteraard zei hun vader daar wat van. Natuurlijk moesten ze hun rommel opruimen, wat ze dan meestal ook wel deden….. maar niet meteen!

Meneer vond het weer flauw dat mevrouw zich eraan ergerde dat zijn kinderen rommel maakten en het niet direct opruimden. Dus hadden ze een oplossing bedacht: we bemoeien ons niet meer met elkaars kinderen, en we doen het gewoon allemaal ieder voor onszelf! Dat werkte evenmin, want al besluit je je niet langer druk te maken, ergernis laat zich niet wegrationaliseren.

Met veel liefde voor elkaar, maar ook veel ergernis over elkaars kinderen kwamen ze bij mij terecht. Ze hadden weliswaar gehoord dat je ieder je eigen kinderen moet opvoeden, maar hun behoefte om geen verschil te maken had hen toch doen besluiten tot een gezamenlijke opvoeding.

Uiteindelijk zijn er veel dingen die je sámen moet doen, maar dat daarnaast iedere ouder met de eigen kinderen ook apart iets doet is helemaal goed. Ook gezellige dingen. En echt opvoeden van je kinderen dat moet je uiteindelijk samen doen met de andere ouder van het kind, niet met de nieuwe partner. Ze kwamen erachter dat ze allerlei oplossingen bedacht hadden die niet werken. Het gaat erom dat je echt begrijpt hoe zo’n gezin werkt.
Na mijn uitleg, waarbij hun persoonlijke situatie het uitgangspunt was, konden zij weer met plezier opvoeden, maar ook de ergernissen tot een aanvaardbaar peil terugbrengen.

Weten jullie ook niet hoe je dit doet, hoe je weet waar je je als stief/bonusouder wel mee mag bemoeien, en waarmee niet, en wil je dat die vreselijke ruzies ophouden? Maak dan snel een afspraak met de stiefgezincoach Veghel.

Het is zo belangrijk om als ouder minstens 1 dagdeel per week iets alleen met jouw eigen kinderen te doen. Al is het maar limonade drinken in een kindvriendelijk restaurant.
De kinderen moeten hun ouders al vaak delen met de nieuwe partner en eventuele bonus zussen/broers.

de film Alles is zoals het zou moeten zijn. Leuke film die op grappige wijze en op enigszins realistische wijze laat zien dat de samengestelde gezinnen echt nog harder werken is dan je eerste gezin. Dus bezint eer ge gaat scheiden, het wordt er echt niet altijd makkelijker op. De kinderen zijn vaak nog we te doen en gaan prima, maar de ex die een plek in jouw leven krijgt............dat is a hole different cookie. Maar wen er maar aan want die gaat nooit meer weg. Sluit ze in je amen. If you can't beet them, join them.
En roep een beetje hulp in. Sterkte.

Als therapeut heb ik veel gehad aan:
Werken met samengestelde gezinnen van Patricia Papernow

Een stel bij mij in relatietherapie heeft veel gehad aan het boek:
Hoe maak je een succes van je nieuwe gezin ? van Corrie Haverkort en Marlijn Kooistra-Popelier

Juist in een samengesteld gezin gaat het niet vanzelf. Maak vooraf als partners goede afspraken hoe jullie het in jullie huis willen.
Het werkt niet om te zeggen, ik bemoei me niet met jou kinderen en andersom. Wedden dat je er van alles van vindt?? En dan wil je er ook wat over te zeggen hebben. En dat mag in je eigen huis.
Jullie mogen bepalen en de kinderen mogen zich voegen. In overleg en vanuit de methodiek Verbindend gezag.

het lijkt zo mooi, met z'n allen een nieuwe familie vormen.

Ga vooral élke week een dagdeel met je eigen kind(eren) op stap. Al was het maar iets drinken/wandelen.
Het is nl belangrijk dat jouw kind(eren) ook eens hun ouder voor zichzelf alleen hebben.

Je zult merken dat dit jou en de kinderen goed doet.

Een heel praktische oefening om zelf tot rust te komen. Kruis je armen over elkaar, pak je handen vast en vouw je armen zo voor je borst. Welke arm zit voor? Dat is de voet die achter komt, kruis je andere voet over je voet. Je zenuwstelsel komt zo tot rust, iets wat je wel eens nodig hebt met een samengesteld gezin. Leer allemaal deze simpele techniek aan en zie dat iedereen rustiger blijft in contact met elkaar.

Als je als 'nieuwe' partner in een relatie in een samengesteld gezin komt heb je een onduidelijke positie: je bent niet echt de vader of moeder. Soms spreken ze van bonusvader of bonusmoeder. Maar wat ben je voor de kinderen? Bij oudere kinderen zal de 'ouderbinding' misschien nauwelijks spreken, maar bij jonge kinderen ben je wel van bijzonder groot belang. Je bent vooral iemand met een dubbele lading. Enerzijds 'niet-de-echte-vader/moeder' anderzijds kun je die rol wel in grote mate toebedeeld krijgen. Als ouder moet je dat verschil altijd blijven beseffen en ook weten dat als er weerstand is, dat niet tegen jou persoonlijk gericht is, maar door de ontstane dubbelheid in de situatie. Dat kan je helpen om wel steunend aanwezig te blijven in je vader of moederrol ondanks dat je het één en ander over je heen krijgt aan afwijzing.

Realiseer je dat je kinderen er eerder waren dan je nieuwe partner en zijn/haar kinderen. Houdt die volgorde in stand, dat zal de gemoederen goed doen :)

Ook al kun je in een nieuwe relatie met het samengestelde gezin goed met elkaar overweg toch speelt er onderhuids vaak meer dan je kunt beseffen. Het gaat dan vaak om kleine dingen die voor de kinderen 'anders' zijn als voorheen. Dat valt op als dat 'anders' tot spanningen leidt. En er blijft ook altijd een 'vreemd' element in het nieuwe gezin. Hoe goed of slecht ook de relatie voorheen was. Een kind houdt zich vast aan de vertrouwdheid van voorheen. Wees beducht als ouder dat de onvrede er soms dan heel gemeen uit de hoek kan komen. Dat is niet tegen jou of tegen je nieuwe partner gericht. Het is de uitlaat van spanning die soms een kronkelweg neemt.

Ieder gezin heeft eigen gewoontes, gezegdes, en eigen normen en waarden. Een eigen cultuur. In een samengesteld gezin komt dat samen. Beide partners komen uit een gezin met een eigen cultuur en het samengesteld gezin is ook weer een mengelmoes van die beide culturen. Kortom in één huis wonen dan drie culturen die op verschillende momenten opspelen en soms strijdig zijn. In een samengesteld gezin veranderen daardoor de partners. Dat lijkt dan kunstmatig, 'of ze plotseling iemand anders zijn'. Maar dat is niet zo. Met elkaar zoek je een passende vorm waarin je de culturen waaruit je komt inbrengt en daarin ook recht wilt doen aan elkaar en aan je zelf. Dat is een zoektocht. Als je je bewust bent dat er altijd verschillen zijn en dat je daar samen een nieuwe weg in moet vinden en dat dat bij tijden elkaar soms kan bijten, dan kan je dat helpen om misverstanden uit de weg te ruimen.

als twee gezinnen samengaan is het lastig voor de biologische kinderen dat zij minder (soms helemaal niet meer) hun ouder alleen zien/spreken.
Daarom is het belangrijk dat de ouder elke week iets doet met de biologische kinderen. Zo krijgen je kinderen jou alleen te zien, spreken jullie elkaar zonder de nieuwe partner en haar/zijn kinderen en delen jullie een leuke bezigheid.
Luister naar, speel met en geniet van elkaar!

Zeker wanneer je boven de 30 bent is de kans dat je een nieuwe liefde tegenkomt met kinderen steeds groter. Zo word je -of je nu zelf al kinderen hebt of niet- regelmatig geconfronteerd met ongewild bonusvaderschap. Dit kan een hele leuk rol zijn en tegelijkertijd heeft deze rol altijd uitdagingen. Je kunt een nieuwe liefde tegenkomen met jongen kinderen die nog veel zorg nodig hebben of in een situaties belanden waarin de kinderen van je nieuwe relatie al wat ouder zijn en de ‘acceptatie’ van jou als nieuwe vriend van mama een strijd kan zijn. Het is een rol waar je je vrijwel altijd tussen allerlei belangen, relaties en strijd kunt bevinden en waarin je eigen behoeften en verlangens helder krijgen en uitvoeren niet altijd eenvoudig is. Stiefouder coaching of gesprekken met een relatietherapeut die ervaring heeft met dit onderwerp kan jou en/of je partner samen hierbij helpen. Tegelijkertijd kom je er met helder praten met elkaar ook uit. De volgende drie tips kunnen jou helpen in het leren omgaan met je rol als ‘bonusvader’.

1: laat het klagen over de ex van je nieuwe liefde aan je nieuwe liefde en haar kind(eren) over

We zijn geneigd om steun te bieden als onze partner in nood is. In lichtere mate doen we dit ook wanneer onze partner ‘klaagt’ over haar ex, de vader van haar kinderen. Laat dit los en laat dit aan haar en de kinderen over. Ze zal altijd wanneer jij haar onbewust spiegelt door haar kant te kiezen, de kant van haar ex partner en de vader van haar kinderen -kunnen- kiezen. Zeker in het begin wil jij hieruit wegblijven en haar – hoe moeilijk soms ook- haar eigen keuzes laten maken. Dit geldt ook voor latere situaties, bijvoorbeeld met jonge kinderen wanneer jij een zorg rol gaat vervullen of jullie gaan samenwonen. Je kunt je bonuskind ondersteunen, voor hem/haar zorgen en een eigen beeld laten vormen van de ouders. Jouw mening doet er daarin niet toe. Wees zo objectief mogelijk.


2: neem de tijd om eerst elkaar te leren kennen voor je de kinderen leert kennen en spreek wensen en verlangens uit

Wanneer je verliefd bent wil je vaak zo snel mogelijk bij elkaar intrekken of stappen zetten in je relatie. Gun jezelf, je nieuwe relatie en haar kinderen om te wennen. Kijk eerst of de relatie stabiel is en jullie met elkaar verder willen. Daarna kun je eens voorzichtig een gesprek hebben over hoe jullie dit beide voor je zien. Je hoeft dit niet van je nieuwe relatie te laten afhangen je kunt dit ook zelf bespreekbaar maken. Denk dan van te voren eens na over wat je wilt, welke stappen wilt zetten en wanneer. Een handige tip is, wanneer je de kinderen gaat ontmoeten is om een leuke activiteit te plannen om samen te doen. Zo leidt je wat af van het serieuze en leer je elkaar toch op een ontspannen manier -soms spelenderwijs- kennen.

3: probeer een vader te zijn zonder dé vader te worden

Je zal zeker bij jongere kinderen de neiging krijgen om de dingen te doen die de vader van een kind ook doet. Je hebt natuurlijk een vaderlijke rol, tegelijkertijd heeft het kind -in veel gevallen- een echte vader. En die vader ben jij niet en zal je ook nooit worden. Probeer een vaderrol te vervullen zonder de vader te willen vervangen. Laat je bonuskind bijvoorbeeld kiezen hoe zij of hij jou wil noemen in plaats van papa of heb het eens over wat hij of zij graag met jou wil doen of wat je voor hem of haar kan betekenen. Daarnaast kan je dit ook eens in goed overleg bespreken met je partner en de vader van de kinderen. Wat willen jullie? Op welke manier zien jullie het voor je?

Als je deze tips volgt zal je meer plezier halen uit jouw rol en kun je er mogelijk zelfs van genieten :-). Het is een hele fijne, belangrijke rol waar een kind heel veel lol uit kan halen en plezier van kan hebben. Ze kunnen van jou weer andere dingen leren en zullen zich ook aan jou hechten.

Mocht je dit onderwerp zelf of samen lastig vinden dan kan een gesprek met iemand die coacht of relatietherapie geeft helpen. Neem dan gerust contact op.

Spreek van te voren duidelijk naar elkaar uit wat je verwachtingen zijn van jullie nieuwe samenlevingsvorm.
Ik noem bewust geen gezin omdat het "basisgezin" (biologische ouders en kinderen) nooit vervangen kan worden! Natuurlijk zijn er mogelijkheden om in welke hoedanigheid dan ook opnieuw te gaan samenleven. Maar dat zal nooit hetzelfde kunnen zijn dan in het basisgezin.
Al is het alleen al dat de regels, gewoonten, cultuur die daar was nooit hetzelfde kan zijn in de nieuwe samenlevingsvorm omdat je met een nieuwe partner (ander persoon) dit aangaat. Realiseer je dit als en geef jullie kinderen de ruimte om hun eigen plekje te ontdekken in deze nieuwe samenlevingsvorm.

Een samengesteld gezin met kleine kinderen is bijna altijd complex. Je hebt te maken met 2 ex-parnters, ex-families, en daarbij soms ook nog wederzijdse emoties waardoor de vorige relatie is stuk gelopen. Bijzonder belangrijk is te beseffen dat een samengesteld gezin ook een eenheid moet zijn in zichzelf. Dat betekent dat beide partners dus de nieuwe ouders zijn van de kinderen. De nieuwe partner is dus ook zeer nauw betrokken bij de opvoeding van de kinderen van de ander. Als je dat niet voldoende doet heb je een bron van problemen omdat er meestal ook een gevoel van concurrentie ontstaat en omdat je uit verschillende opvoedgewoontes komt. Afstemmen is cruciaal en samen optrekken als nieuw ouderpaar schept duidelijkheid naar je kinderen.

Je verbeeldt het je niet, het samenvoegen van twee gezinnen is echt heel ingewikkeld en het legt vaak een druk op de nieuwe relatie(s). Je neemt tenslotte ieder je eigen normen en waarden mee en dat is voor twee nieuwe ouders vaak al flink afstemmen, laat staan voor drie of vier mensen.
Ook voor een therapeut is het vaak moeilijk, omdat je bijna altijd één of meerdere partijen in het geheel mist, namelijk de andere ouder(s). En ondanks dat ze niet in de spreekkamer aanwezig zijn, hebben ze heel veel invloed. Het allermooist is het als je allemaal met respect voor elkaar samen afspraken kunt maken, maar meestal lukt dat niet. Wat dan prioriteit nummer 1 moet zijn, is duidelijke afspraken met de nieuwe partner waar je allebei achter kunt staan. en vervolgens de loyaliteit naar de juiste persoon in de situatie hebben. Wanneer je samen een nieuwe gezinssituatie start, moet je het vantevoren over een aantal scenario's eens zijn. O.a. 'wie bepaalt welke regels als de kinderen hier zijn en hoeveel zeggenschap heeft de 'stief/bonusouder'?
Het verbaast mij steeds weer hoeveel mensen dit niet doen, óf omdat ze denken dat bepaalde dingen voor zich spreken (en er dan gaandeweg achter komen dat de ander dit toch heel anders ziet), óf omdat ze er niet uit komen en het op z'n beloop laten, wat uiteindelijk altijd conflictsituaties en teleurstellingen oplevert. Mijn advies is: ga naar een goede gezins/relatietherapeut, ruim vóórdat je hiermee vastloopt.

Je verbeeldt het je niet, het samenvoegen van twee gezinnen is echt heel ingewikkeld en het legt vaak een druk op de nieuwe relatie(s). Je neemt tenslotte ieder je eigen normen en waarden mee en dat is voor twee nieuwe ouders vaak al flink afstemmen, laat staan voor drie of vier mensen.
Ook voor een therapeut is het vaak moeilijk, omdat je bijna altijd één of meerdere partijen in het geheel mist, namelijk de andere ouder(s). En ondanks dat ze niet in de spreekkamer aanwezig zijn, hebben ze heel veel invloed. Het allermooist is het als je allemaal met respect voor elkaar samen afspraken kunt maken, maar meestal lukt dat niet. Wat dan prioriteit nummer 1 moet zijn, is duidelijke afspraken met de nieuwe partner waar je allebei achter kunt staan. en vervolgens de loyaliteit naar de juiste persoon in de situatie hebben. Wanneer je samen een nieuwe gezinssituatie start, moet je het vantevoren over een aantal scenario's eens zijn. O.a. 'wie bepaalt welke regels als de kinderen hier zijn en hoeveel zeggenschap heeft de 'stief/bonusouder'?
Het verbaast mij steeds weer hoeveel mensen dit niet doen, óf omdat ze denken dat bepaalde dingen voor zich spreken (en er dan gaandeweg achter komen dat de ander dit toch heel anders ziet), óf omdat ze er niet uit komen en het op z'n beloop laten, wat uiteindelijk altijd conflictsituaties en teleurstellingen oplevert. Mijn advies is: ga naar een goede gezins/relatietherapeut, ruim vóórdat je hiermee vastloopt.

Het zal niet meevallen. Wellicht helpt het dat de ouder de ouder blijft!
De ouder voedt op. De niet-ouder kan hoogstens de ouder ergens over aanspreken als de kinderen er niet bij zijn.

Bespreek samen dat er vriendelijk en beleefd wordt gedaan tegen de niet-ouder. Tenslotte moeten de kinderen ook respectvol zijn tegen familieleden, buren, oppas e.d.. Dus zéker ook tegen de niet-ouder.
De niet-ouder hoeft ook alleen maar vriendelijk en beleefd te zijn tegen de bonuskinderen.

Wanneer je een relatie start waarin (1 van) beiden al kinderen uit een vorige relatie hebben, dan komen er 2 culturen bij elkaar. Dit vraagt andere dingen dan die je in een gezin tegenkomt waarbij beiden de biologische ouders zijn van de kinderen. Het gaat om het accepteren van de verschillen. Mogen die er zijn?
Kan dit niet? Ga hier dan mee aan de slag omdat je anders vast zult lopen in deze nieuwe relatie.

Een hele uitdaging om samen met verschillende ouders goede afspraken te maken. Hoe krijgen ex-en een plek? Wat als er door een overlijden één van de partners alleen is komen te staan? Enz., enzovoorts. Het helpt om verwachtingen en wensen aan elkaar uit te spreken en de ander hoeft nog niks te doen, luisteren is het eerst gebod. Echt alleen eerst luisteren en misschien vragen wat de ander denkt nodig te hebben en wat dat mogelijk gaat helpen. Laat je begeleiden, dat helpt om anders te kijken, andere vragen te gaan stellen en uiteindelijk worden jullie daar beiden echt beter van!

Maak voor dat je gaat samenwonen afspraken over hoe je de rol van de ander ziet t.a.v. de opvoeding van je kinderen. Ik zie regelmatig dat relaties stranden omdat hier van te voren nooit over gesproken is en het dan tijdens het samenwonen problemen gaat opleveren.
Heb het over hoe je het voor je ziet, welke rol neemt die ander in, welke opvattingen hebben jullie over opvoeden, komen die overeen, zo niet waar zitten de verschillen en hoe ga je daar mee om? Door deze dingen van te voren te bespreken voorkom je een hoop problemen!